жыландара сипаттама керек

Жыландар (лат. Serpentes) - бауырымен жоралаушылар класы абыршатылар отрядыны бр тармаы.
Денес жмыр, зын (зындыы 8 см-ден 12 м-ге дейн жетед). Денесн мйзд аланшалар мен абыршатар, арасы мен бйрлерн зына бойы атарласа орналасан, ромбы трзд абыршатар жапан. Бауыры клдене жатан р аланшалармен жабылан, олар бр-брмен жмса тер атпарлармен нажималасан. р денел жемтктерд жтанда тер атпарлары жазылып, рса аланшаларыны зына бойы созылуына ммкндк беред. Кздернде озалмалы абатары болмайды, олар млдр абыпен жабылан. Кндз белсенд тршлк ететн жыландарды кз арашыы дгелек болса, ымыртта, тнде белсенд тршлк ететндернде тк баытта орналасан саылау трзд.

Сырты ла (есту) тесг жне дабыл жараы болмайды. Сондытан жыландар ауадаы дыбысты естmade. Тл зын, шы айыр. Сезу ызметн тл мен бр жп Якобсон мшес атарады. Якобсон мшес кесркт шк жаындаы ауыз уысына ашылатын, екнш шы тйыталып бткен ек уыс; бауырымен жоралаушылар мен сторектлерде болатын ис сезу мшес (тек олтырауын мен старда болмайды). Бны дат анатомы Людвиг Якобсон ашан. Тстер жшке, ткр, арта арай илген, усыз жыландарда тстер жемтгн стау ызметн атарады. Улы жыландарды стг жатарында у аатын зекшес бар улы тстер орналасан, олар озалмалы (ала арта арай) болып келед. Жа сйектер бр-брмен серпмд ср арылы байланысан. Мндай байланыс аузын ке ашуа ммкндк берп, р жемтктерд ттастай жтуа жрдемдесед.

Аятары жо, тек айдаhарда, ршы трзд жыландарда, соыр жыландарда, брме ауызды жыландарды кейбр трлернде ана жамбас белдеун алдыы мен арты аятарыны тырна трзд жрнаы саталан. Иы жне жамбас белдеулерн болмауына байланысты омырта жотасы блмдерге аны жктелмеген: ыса р жуан жыландарда омыртасыны саны 141, ал зын р жшкелернде 435-ке жетед. Жыландар жылына 2 4 мрте тлейд. Сыдыры (жыланны тлеген эпидермис абыы) ттастай тсед. Тршлк ететн ортасына сйкес ре алуан трл келед.

Жыландар Жер шарына ке тараан (тек Антарктидада ана кездеспейд), 3 мыа жуы тр белгл. Олар 12 тымдаса бргед. Е кб сарыбас жыландар, оларды 1500-дей тр бар.

азастанда 5 тымдаса жататын:
соырлар тымдасы (1 тр),
айдаhарлар тымдасы (2 тр),
сарыбас жыландартрздлер (12 тр),
сржыландар (2 тр),
бозша жыландарды (1 тр) 18 тр белгл. Жыландарды кпшлг рлыта, детте, алы шп скен жерлерде, ааш басында, шлд айматарда, кейбр трлер тщы сулар мен тез-мхиттарда тршлк етед.
Жыртыш трлер тышантрздлермен, баалармен, омыртасыздармен оректенед. Жылына бр рет кбейед. Кпшлк жыландар жмырта (арашбар жыландар, гюрзалар, т.б) салады, ал кейбреулер (сржыландар, бозша жыландар, т.б.) тр туып кбейед. Жеке дара немесе топтанып (мысалы, сржыландар) ыстайды. Топтанып ыстайтын трлерн халы ордалы жыландар деп атайды. Жылан зиянды кемргштер, моллюсклер жне жндктермен оректенп пайда да келтред. Кейбр трлерн терс семдк бйымдар, ет тама жасау шн, ал уы медицинада олданылады.

Денес зынша, 8 см ден 10 м, (айдахар), мйзд аланша жне абыршатарымен апталан. Омырта саны ртрл, 141 ден 435 дейн., (opmauta 200). Кеуде сйег жо, дене омырталары жылжымалы абыраларымен осылан. Кздер бргп кеткен млдр абыпен апталан Сырты ра тесгмен дауылпаз жараы жо. зын тлн шы айр Бас сйектер бр-брмен жмса нажималамаларымен осылан. Соны нтижеснде жылан р жануарларды аузын ке керп жта алады. Тстер ткр, жшке, арта арай майысан. Улы жыландарды жоары улы тстер бар. Оларды уыс у келетн зег болады. кпес бреу. уыы жо. Аталытарыны копулятивтк мшес йрыыны тбнде тер астына орналасан. Жылына брнеше рет тлейд.

Жыландарды 13 тымдасы бар: сарбас жыландар, улы жыландар, тез жыландары, ср жыландар, шырбастылар, соырлар тымдасы, тарауыздар, айдахарлар, аномалипидилер, блктрздлер, алан йрытылар, сулеллер; 3000 тр. ТМД-да, 60 тр белгл. Кпшлк тр рлыта тршлк етед. Орманды жерде, шл далада, зендермен тездерде кптеген трлер бар. Жыртыштар. орегн ттасымен жтады. Жмырта салып немесе жмыртада тр туатын жануарлар. Кемрушлер, лулар жне жндктерд санын реттеу зор маызы бар. Кейбр трлерн терс баалы. Уы медицинада др ретнде пайдаланылады. 16 тр КСРО ызыл ктабына енгзлген.