азаты лтты бйымдары

азаты халыты зергерлк нер лтты мдениет тарихынан ерекше орын алады. нерд бл трн тп тркн мыдаан жыл рде жатыр. Археология мен топонимиканы деректерне араанда, азастан территориясында мыс, алайы, алтын, таы баса асыл жне тст металдара бай кен орындарын игеру сн ежелг замандарда а ола алынандыын айатайды.  

азаты зергерлк нер ежелг дстрлерд сабатастыы мен крш халытар мдениетн зара ыпалы арылы алыптасан. Зергерлк нерд зндк жасалу ерекшелгне тн ксптк мнездемес бар. аза зергерлер (зер зар парсы тлнде алтын ымын блдред) кбне жеке подарка жмыс степ, з нерн ыр сырын рпатан рпаа йретп отыран. Зергерлерд басты жмысы оамны барлы леуметтк топтарыны сранысына ие болан - йелдерд шекей бйымдарын жасау. Ол тек эстетикалы сраныстан ана емес, сондай а дни идеологиялы, дет рыпты, салт дстрлк ажеттлктен де туындап жатты.
Негзг материал ретнде тл кзден, пле жаладан сатайтын тылсым кш, асиет бар деп танылан алтын, кбнесе кмс пайдаланылды.
Ата бабаларымыздан мирас болып алан зергерлк бйымдар Сырым Датлы атындаы тарихи - лкетану музейнде де сатаулы.
Саина жзктер. Саина, жзктерд сиырлы кш бар заттар деп арастыру Шыыста кенен таралан тснк. Кез келген йел ас тазалыы шн кмс саина не жзк салып жруге тис болды. Бл ретте азаты: Тама адал болуы шн олда жзк болуы керек - деген аидасы бар.
Саина жзктерд ш тртеу детте сндк шн килген. Ал лкен айтулы жзктерд мереке тойларда егде йелдер таып шыан. аза халы нрестен шомылдыранда суа кмс теге тастап: Баланы кн кмстей жары болсын деп жоралы жасаан екен. Саина мен жзкт киелг мен асиеттлгне сену рпы Шыыса ке тараан тснк.
даи жзктер. Батыс азастанды даи жзктер ек бастауды, ек шаыраты лк жекжат болуын бейнелейд. Бл жзкт келнге деген жылы абаы, аморлыы шн ыз шешес даиына салады.
Сыралар. шекейлерд тл кзден сатау асиет бар деген тснк ертеден алыптасан. Соларды кнеден келе жатандарыны бр сыра. Ол йел затыны бала кезден бастап мрден ткенше таып жретн шекей. Сыраларды кптеген трлер бар. Ширатпа сыралар шебер шекейленгендгмен р нзктгмен ерекшеленед. Ол жел келген, июы жарасан ширатпа сыралар оырау алыпты салпыншатарымен жасы йлесед. Халыты кне дни сенммен астарланып жатан ай сыралар брын да, бгн де кенен таралан. Пшмне орай бл сыралар космологиялы арышты наыштармен шекейленген. зын шынжырлы лдрглерге бектлген дгелек бтмд сыралар да те снд крнед.
Салматы жне клемд бйымдарды Батыс азастанды шеберлер йып жасамаан, оларды апталан кмстен соан. Оны бетне алыпты рнектер мен бедерлерд зерлеу жел болан.

Блезк. Блезк детте бр ола кейде ек ола да таылады. Блезктер жй жне топсалы болып блнед. Сондай а саусатара таылан жзктерд блезкпен оса жасалуы бес блезк деп аталады. Блезкт ашпалы жаппалы трн апа блезк дейд. Илп стелетн жмыр блезктерд ек оспасын кигенде жыланны бас пшнне келтрп, ортаы блгн жуандау етп жасайды. Формасы ХХ асырда алыптасан саат блезк тр ерекшелгмен ызытырады. ыздарды тауы шн нзк те сымбатты рнектелп жасалатын жа селдр блезктерд с мнер де арнайы атап туге трарлы.
апсырма. апсырма, аптырма, лгектер лмек пен саина трздес дгелекшелерден ралан ек блшектен трады. Зергерлер апсырмаларды гл, жапыра, таба пшнде трлерн соан. аптырма камзолдарды тймелг ызметн атарады. апсырма кимн ек рн брне брн аусырып тру шн белд тотпрыска ана, кейде жалпы сндк шн рд зына бойына брнеше жерден де таыла беред.
Шекелк. азастанны батысы мен отстгнде зндк пшмн сатап алан самайлы шекейлер шекелк кп тараан. Бйымны композициясына назар аударса. Оны барлы рамдас блктер алыпа йылан кн бедерл белглер мен иыша трздес пшндер семдк сымдармен жаланып келп, шлтерл ондыры райды да, зынша тзу зекке бектлед.
Тмарша. семдк бйымдар шнде мойына таатын шекейлер де знше ызыты. Олар эстетикалы ызметпен брге тл кзден ораушы ызметн атар атаратын: тмарша, бой тмарлар. Тмарда тылсым кш, асиет бар деп саналан. ран зндлер, тез, зен баалшатары, к ауырсыны, ой, тйе жндер тмарды шне салынатын болан.