Реферат про байканур на казахском языке с переводом на вусский

   Байоыр

Байоыр арыш алаы. ызылорда облысы армашы ауданыны аумаында орналасан. ргес 1955 ж. аланан. арыш алаын салу шн Байоырды тадап алу кезнде бл жерд елд мекендерден ашы болуы, экватор жазытыына жаындыы, ракета шыруды аупсздг, айтып оралатын арышты объектлер шн олайлы ону айматарыны болуы, т.б. факторлар ескерлд. Байоырды басты жне кмекш объектлер мен ызмет ету орындары ке аймаа орналасан, олар бр-брмен автомобил жолдары жне темржол аркылы байланысан. Байоырды негзг  объектлерне: техникалы тырлар, стартты кешендер мен шу трассасыны бойындаы лшеу бекеттер (оларды райсысы жалпы техника жне арнаулы разработка крал-жабдытары бар р рылыстар), арыш алаына р трл жктерд жеткзетн крме жолдар, т.б.; кмекш жне ызмет крсету объектлерне: отын (жанармай) сатайтын ала, сйы оттег мен азот ндретн заттар, энергия жне сумен амтамасыз ететн жйелер, байланыс жйес, телевизия, т.б. жатады. Байоырда ракета тасыышты (РТ) рбр трне сйкес бр не брнеше техникалы тырлар жне оларды райсысына арналып бр не брнеше стартты кешендер салынан.

Байоырды шу трассасы Арал тезнен Камчатка тбегне дейн созылып жатыр.

Байоыр бгнде лемдег е р арыш айлаы саналады. азр оны аумаы 6717 шаршы шаырымнан асады. зындыы солтстктен отсткке 75 шаршы, батыстан шыыса 90 шаырыма жуытайды. Айлаты жер бетндег инфрарылымын 9 шу кешенн, арыш аппараттары мен зымыран тасыыштар растырып, отпрыскатан ткзлетн 11 имаратты, арыш аппараттары мен екпнд блоктара отын жне сыылан газды юа арналан 3 стансаны, 2 аэродромды жне лшеу кешенн амтиды.

арыш кешенн тарихы з бастауын 1955 жылдан алады. Сол жылды 2 апанында КСРО Министрлер Кеес кейн Байоыр арыш айлаы деп аталып кеткен 5 ылыми зерттеу полигонын салу туралы шешм абылданан болатын. Космодромны кмшлк орталыы халы 60 мыа жуы Байоыр аласы.

Кешенн орналасу территориясы келес табии ерекшелктермен сипатталады. Басымды рельеф тздалан учаскелер бар мды далалар мен жылжымалы бархандар. Сара шптер шлден аяына дейн ана жарамды, бдан кейн урап алады. 12-15 м/с тан астатын желдер кезнде 20-25 кнге созылатын борандар тн. Кешенн олдануа берлген жер (70%) жайылымды жерлер. Космодром бойынша жарамсыз жерлер клем 1,8 га те жне ол карьерлер, алдытар тглетн Байоыр аласыны трегндег ауматар болып табылады.

1957 ж. 4 азанда Байоыр арыш алаынан тыш арыш ракетасы стт шырыдды. Ол дние жзндег е брнш Жерд жасанды сергн (ЖЖС) орбитаа шыарды. Байоырдан 1961 ж. 12 сурде адамзат тарихында тыш рет Ю.А. Гагарин Восток арыш кемесмен арыша аттанды. Байоыр одан кейн де арыш кестгн игеруде кптеген жаашыл бастамаларды стартты орнына айналды. Байоырдан Кнн, Айды, Шолпанны алашы жасанды серктер, Восток, Восход, Союз, Прогресс арыш кемелер, Салют, Мир орбиталы станциялары, жмыстар жргзуге арналан Протон, Зонд, Прогноз, байланыс масаты шн пайдаланылатын жне метеорологиялы баылаулар жргзуге арналан Молния, Экран, Горизонт, Радуга, Метеорит, т.б. ЖЖС-тер шырылды. Айды, Марсты жне Шолпанды зерттеуге арналан арыш аппараттары бар РТ-лар да Байоырдан аттандырылды.

1991 ж. 2 азанда тыш аза арышкер Т. убкров Альянс Т-13 арыш кемесмен Байоырдан арыша ктерлд. Ресеймен брлескен бадарлама бойынша аза арышкер Т.А. Мсабаев арышта 2 рет (1994, 1998) болды.

Байоыр арыш алаын салуа р жылдары трл мамандытаы кптеген азастандытар атысты. Оларды арасыда Байоыр арыш алаыны ызметкерлер . Томхамедов, Б. Межлов, Т. Ушев, К.блазин, полковник  . Исмаилов, М. лымгереев, . Нрмаамбетов, С. Мхаметалиев, Б. Ешмов, . Нрманов, Р. лмырзаев, М. Манов, т.б. болды.

азастан азаматы, шыш-отпрыскашы, майор М.З. Рафиков алашы арышкерлер тобында Ю.А. Гагаринмен брге дайындытан тт.

Байоыр арыш алаы 1991 ж. азастан Республикасыны иелгне тп, 1993 ж. Ресей Федерациясына 20 жыла берлд. Байоыр кешенн пайдалануды экологиялы зардаптары байалды. Байоыр кешеннен азастан Республикасы аумаына жылына 30 35 мы т. улы заттар таралады. Ракеталардан тскен алдытар араанды, Павлодар жне Шыыс  азастан облыстарына зиян келтрд.

рине, космодром аумаындаы экологиялы жадай алыптасуыны негзг причины Арал тезн шлейттену мен згеру болып табылатындыы айын, бра Байоырды тршлг де табии ортаны алпына кер серн тигзед.

50 жылды шнде Байоыр арыш айлаынан 1500-ден астам ртрл масаттаы арыш аппараты, 100-ден астам континентаралы баллистикалы ракета, негзг ракеталарды 38 тр, сондай-а 80-нен астам арыш аппараты жне оны модификациялары арыша шырылды.