нужен реферат на тему: азаты трмысты бйымдары

азаты зергерлк бйымдары 
Тмарша (Бойтмар) 
Бл ырымды зат. Оан кез-келген бйым (лутас, сйек, т. б. ) немесе арнайы жасалан ымбат заттар да алынан, олара жазу жазылып, бедер суреттер тсрлген. Бойтмарды алаа, кшкене орапшаа, мияна салатын болан. Болмаса быларыдан, шберектен жасаан алташаа тгед. лкендг мен пшн ртрл болады. Ол кз тиюден, пле-жаладан, апаттан орайды деп сенген.

Жзк, саина 
йелдерд саусатарына таылатын зергерлк бйымдарды бр тр жзк немесе саина деп аталады. Зергерлер алтыннан, кмстенок йып, атап, соып, шекмелеп, ара ала жргзп шиыршы темрден торлап, небр тамаша рнектер салып, асыл тас ондырып алуан трл жзктер жасаан. Олар жасалу тр мен олдану ретне арай отау жзк,с мрын жзк, тасбаа жзк т. б. деп аталан.

Шолпы, шаш теге 
Бл бйымдарды ыз-келншектер шаштарыны шына таады. Шаш тегелер мен шолпылар сем шиыршыталан кмс збе баулара бектлген тоыз тегеден трады. Тоыз аза ымында киел сандарды бр. Олар бр-брмен зыннан за нажималасып, шашты шына брге рлед.

Шашбау 
Шашбау да бр-брне сым збелер арылы бектлед. Орталарына асыл тастардан кз ондырылан тегелер тзбегнен ралады. шы снд шашапен, кмс шекейлермен семделед. Шашбау шашты тбне бектлп, брыммен брге салбырай тглп трады.

Блезк 
Блезк сыар ола да, ос ола да таыла беред. Брнеше блшектен ралан, ашпалы-жаппалы, сом темрден ттас йылан жмыр трлер болады. Соан орай оларды сом блезк, жмыр блезк, бес блезк т. б. деп ртрл атайды. Оларды шнде шынжырмен нажималасып жататын брнеше жзг бар блезктер де кездесед. Олара неше трл рнектер салып, тас ондырып, арала жргзп, сркелеп, брала ширатып семдеген. Олар кбне кмстенок соылады.

Сыра 
ыз-келншектерд аса сйп таатын семдк бйымдарыны бр сыра. аза зергерлер жасайтын ай сыра, тас кзд сыра, кмбез сыра, салпынша сыра, сабаты сыра,шашаты сыра деп р рде алуантрл аталатын сыраларды трлер те кп.

апсырма 
апсырма бр-брне топса арылы бектлетн ек блктен трады. Олар ш брыш,сйр,доа трздес р трл пшнде болады. апсырманы бетне а-сты, ай мен кнн,немесе смдк тектес рнектер салынып, тастар ондырылып семделед. 
Ала 
Оны ржиек деп те атайды. Алалар бр-брне шыыршы арылы нажималасады жне брнеше трт брышты шекейлерден растырылады. р шекейд ортасына, жиектерне асыл тастар орнатады.

шекей - кимд, трмысты бйымдарды безендруге пайдаланылатын, сндк шн жасалынатын бйымдар жне зат, бйымны бетне салынатын ою-рнек, трл наыштар [1].

Мндай шекей -наыштар жн бйымдарыны (текемет, сырма, алаша, оржын т.б.), киз йд бау-басрларыны, ат жабдытарыны (былары тоым, кежм, жабу), рылыс-сулет орындарыны (еск, мадайша, стын, жатау, дуал жне т.б.), ким-кешектерд, ыдыс-аятар мен жиаздарды, ару-жаратарды т.б. н бойында олданылады. азата шекейленбеген зат, бйым жо деуге болады, себеб аза олнер шеберлер лтты наыштаы шекейлерд деп, трлендрп, жетлдрп олданып отыран. Ксби дегейдег шеберлер аза даласыны р рнде болан [2].

Шеберлерд талампаздыы мен дарындылыы, тудыран дниесн жасампаздыы мен жаалыы жасаан нмдерн сранысынан крнетн. аза шеберлер технологиялы тслдерн желдг мен ралдарыны арапайымдылыына арамастан, зергерлк шекей бйымдарыны здк лглерне жататын нер туындыларын жасаан[3].

шекей таылатын трлерне арай брнеше топтара блнед[4].

Баса таатын шекей трлер: шеке, самай, мадай, ла, мрын, брыма таылатын шекейлк заттар.
Шекеге таылатын шекей трлер: шекелк.
Самайа таылатын трлер: сыралы, айшы, жа монша, сыра.
Мадайа таылатын шекей трлер: кмс тегелер, шырмауы.
лаа таылатын шекей трлер: сыра, бет монша.
Мрына таылатын шекей трлер: зере, зернышек, зейр, зер.
Брыма таылатын шекей трлер: шашбау, шашап, шолпы, шаша таатын тйреуштер, шашмонша.
Мойына таылатын шекей трлер: ала, бойтмар, монша, тмарша, йкел, длда ала, тмар.
Кеудеге таылатын шекей трлер: ржиек, тйреуш.
ола таылатын шекей трлер: блезк, мр, саина, балда, жзк.
Кимге таылатын шекей трлер: тймелер, апсырмалар, жапсырмалар, белдк, белбеу, тана, танакз, тал монша.
Ертеде азатар шекейленген шытыра, зерен, сыра, зер, тмар жне т.б. зергерлк бйымдарды мал бойына жне ер-трмандарына да таан. Тас дурнен жаласан тасшылы нер ола дурн осы ркениетне тоысып, гауар, жат, алмас, ас тасы, меруерт сияты аса баалы тастардан кз орнатан сндк жабдытарды, семдк бйымдарды жасау технологиясын алыптастырды. Мселен, азатар ааша, ер-трмана асыл тасты не тассыз кмс шекейл шытыраны пайдаланан. Ал зейрд ойды мрнына ткзлетн зерл шыыршы ретнде таан. Ертеде азатар тл-кзден сатасын деген масатта жйрк аттарыны мойнына йкел таан. Зергерлер шекейлеген трмысты бйымдар алтын ая, жадан, адалбаан, алтын ер, пыша жне т.б. адамдар кнделкт трмыста жи олданан. шекей трлер негзнен оам мшелерн леуметтк мртебесн айындайтын ызмет атарады. аза шеберлер зергерлк бйымдар жасауа ажетт материалдара алтын, кмс, баыр, мыс, жез, темр, алайы, орасын, аы, березе, алмас, гауар, зура, кк тас, лаыл, маржан, меруерт, нжу сияты асыл тастарды пайдаланан. аза зергерлер алтынмен аптау, алтынмен булау, алтын шабу, кмспен кптеу, атау, кз орнату, сыма тарту, ара ала жргзу, сымкп жргзу, ою салу сияты шекейлеу, деу тслдерн жи олданан. шекейд ерекшелеп, айшытап ондаы ртрл зат тарды дем, снд крсететн к, шо, дп, алтын-кмс лгектер, шытыралар, салпыншатар, оыраушалар сияты рамдас блктер де бар[5].