ашы туралы мтн тауып берндерш

Ашы ралы сбег ралынан сл згешелеу, киетн ким саятшы кимндей имылдап-озалуа икемд р жел боланы дрыс. Тазысын ерткен ашы далада кп жортып, кн бойы имылдап, жан-жаты шолып, жт кп баылайтындытан кн сулес ара шаылысып кзн шаршатады. Сонан кзн орайтын "кзарыты" немесе "кзлдрк" деп аталатын рал таады. Оны адамны ек шышытын басып тратындай етп кдмг кзлдрк пшннде кесп алан тер, зындыы бр арыс, ен ш ел былары, ара тст алы матадан ек кзге келетн ортасын ойы етп жасайды. "Кзлдркт" ашы кзне таып, ек шына таылан баумен бр-брне байлайды.Ашы  а аулауды ксп еткен адам.[1] Оны сбег, бапкер деп те атайды. аза ашылыа: Брктш стд бтндейд, ыбыды андырады, апаншы арныды тойызады, тзашы аш алдырмайды... деп тршлкт бр ттасы ретнде араан. Кейде аа кл ктеру шн де шыады. Ит жгртп, с салу серлк салтанат деп саналан. аза шндег А-лар олданан ралы, стеген амалына арай былайша жктелед:

Саятшы  аа ан сонарда шыады. ыран бркт, шыр тазы, тзу мылты пайдаланады. Бзау тс амшы, сойыл да стайды.Мерген  садапен, мылтыпен а атады. Аю, асыр, бы, марал, арар, елк, таутеке, арайры т.б. а алады.апаншы  ады апанмен аулайды. Тлк, асыр, суыр секлд адарды нне, жретн жолына апан рады.Моршы  тлк, кзен секлд адарды нне ттн салып, ннен шыа ашанда стайды.
Оны арда мал баып жрген осшы (жылышы) мен ойшылар жи киген. Аталан аспап кн сулес ара шаылысып, кз жасаурап, ышып ауруынан аза "кзд арыуы" (орысша оны "снежная слепота" атайды) деп аталатын сыраттан сатайды. ар жи жауатын рд малыны кз де арыып ауыратындытан тптен малды кзне де кизден, быларыдан степ байлаан. Тазы итн кзарыудан сатау шн кзн шарасын айыалдыра кдмг ошаты ара кйесн жаып ояды. Бра ыста далада за жрген кезде таатын наыз кзлдрк жылы терснен жасалады, дейд белгл шебер Д.Шопарлы. Оан жылыны иленбеген шик терсн жбтп, тгн жидтп алан со, кзд жауып тратын тотпрыск сопашалап, кзлдрк пшннде пшп алады да, кзд тсынан клдене тлк тлп, тер тобарсыан (шала кепкен) кезде тлктерд арасындаы жолаты клбеу баыта брып, тер кге айналанша клекеде кептрп ояды. Оан шберектен ызылан бау немесе биязы жаратан тлнген блдрге таан.