таза мнсз асыл сз эссе помагите пж

аза ауыз дебиетн ерекше бр жанры шешендк нер. Халымызды даналыыны лгс шешендк сздер асырлар бойы халы сынынан ерекшеленп ткен нды мра, асыл азына.  Шешендк нерне ерте замандардан-а, лкен мн берлген. Ежелг грек, рим елдернде шешендк нерд "риторика" деген атпен жеке пн ретнде оыан. Дние жзне йгл ерте заман шешендер Пратогор, Демоссфен, Цицерон, Квинтилиан сияты з заманыны мемлекет айраткерлер, ел аузына араан ойшылдары болан. "Риторика" ылымы нерд падишасы ретнде ерекше бааланан. М.В.Ломоносовты 1748 жылы басылып шыан "Шешендкке ысаша басшылы" атты ебег бл нерд Ресейде дамып, алыптасуына тртк болды.  азаты шешендк сз тарихы Майы би мен Аяз билерден басталып (XII-XIII .), Жиренше шешен, Асан айы (XIV-XV .) есмдермен атысты калыптасып, ркендей тст.  Шалгез, Бхар (XV-XVIII .), Шортанбай, Дулат, Мрат, Тле, аз дауысты азыбек, йтекелерге нажималасты. Шешендк нерн кенен дамып биктеген кезе XV-XVIII . Бл кез аза халыны жоар, алма, ытай басыншыларына арсы трып, з туелсздгн орау жолындаы крес жылдары ед.  Шешендк сздерд алашы лглерн халы ауыз дебиет туындыларынан, ертег, аыз гмелерден, ле-жыр, дастандардан шыратамыз. Осы сз нерн ке анат жайып, орныып дамуында тапырлы пен шешендкт тамаша нсалары жыраулар толаулары, айтыстар мен маал-мтелдерд орны ерекше.  азаты шешендк сздерн зге жртты ататы адамдары, алымдары жоары баалады. Шешендк сздер нсаларын академик В.В.Радлов (XIX .) зерттеп жинаан болатын. Ол: "азатар... мдрмей, кдрмей, ерекше екпнмен сйлейд. Ойын дл, айын ындырады. Ауыз ек сйлеп отыранны знде сйлеген сздер йаспен, ырапен келетндг соншалы, бейне бр ле екен деп та аласын", деп крсете отырып, сресе аза тлн тазалыы мен табиилыын дрыс аарып, азатарды сзге тапырлыы мен шешендг зне ерекше сер еткенн жазан.Сондай-а, азаты шешендк, тапырлы, наыл сздерн жинап жариялаандарды бр Ыбырай Алтынсарин. Ол халы даналыыны жас спрмдерд тапырлыа, ткрлкке, адамгершлкке баулитын трбие ралы екенн жете танып, з ебектерне орнымен енгзп, пайдалана блд.  Шешендк сздерд алаш зерттеушлерд бр М.уезов. "аза дебиет тарихы" (1927 ж.) ебегнде "Билер айтысы" деген арнаулы таырыппен шешендк сздерд кейбр трлерне мысалдар келтред. Ауыз дебиетнде алатын орны мен халыты сипатына длелд ылыми тжырымдама беред. Ауыз дебиет мраларын зерттеп, жинап, ерекше ебек срген красным-языковед А.Байтрсынов шешендк нерд жеке алып арастырып, нды пкрлер блдрд (1926 ж.). Шешен сз, ксемсз, дарынды сз деп ш топа блп, райсысын олданыс орнына арай (саясата атысты, сотта сйлеу, ошемет сздер, алымдарды ылыми таырыптаы сз, дни уаыз сздер) штей таы беске блп, райсысына ысаша тснктер, ты анытамалар берген.  Шешендк сз тере ойа, тыр шешмге, тапыр логикаа рылады.  Халы маалдарында: "Скрывая еттен тед, сз сйектен тед", "Бас кеспек болса да, тл кеспек жо", "ылыш жарасы бтед, тл жарасы бтпейд", "Аталы сзге арсыз ана тотамайды", деп сзд айтушыа да, оан ла оюшыа да бик талап ойан. Демек, шешенн е негзг ралы сз. Ол тындаушыны жрегне жетп, ерекше сезмге блеген. . Табанда тауып сйлейтн тапыр, топ алдында тайсалмай, мдрмей сз бастайтын батыл, сз сайысында саспайтын сабырлы болуы ажет.  Шешендк сздерге тн ерекшелктер. Брншден, аза шешендерн сздер жазбаша емес, ауызша айтылып дниеге келед де, одан кейн брден-брге жатталып, рпатан-рпаа жетед.  Екншден, айтыла келе бастапы нса алып згертлп отыруы ммкн.  шншден, шешедк сздер кейнг айтушылар тарапынан ажетне арай згерп олданылып отыран.  Шешендк сз аындар айтысы сияты сз тартысы дау стнде, ел тадыры талыланан лы жиын кеес кезнде, оаша ой толау не схбат, гме-дкен барысында арнау, слем, сиет трнде де мрге келген.  Шешендк сздер кбнесе тснк сзден басталады. Тснк сзде айтылмыш шешендк сзд немен байланысты, андай жадайда туандыы мен км айтадыы баяндалады.  Шешендк сзд, айтылар ойды негз мазмн. Сз натылы, нен айтса да сендретндей, иландырып арсыласын мойындататындай длелд айтылан.  Жазба дебиетмз дамыан кейнг дурде шешендк сздер саптан шыан жо. Замана сай жаа мазмн, жарасымды тр тапан шешендк сз нсалары кбейд.  Шешендк сзд шыны айтыс. Мнда ауыз дебиетне тн барша асиеттер тоысан.  Шешендк сздер мн-маынасыны тередгмен ана емес, сондай-а таырыбыны кедгмен де ерекшеленед.  Кезнде Ахмет Брсынов: "дл билерд олындаы колотилк азаты неше трл дертн жазатын жасы др ед", дед. Демек бл астерл мра шешендкпен айтылан билер сз мытылмайды, ай кезде болса да халы жадында.