реферат на казахском языке про сайгака , великий дам много балов

Абкен, кик  жптятылар отрядыны бкендер туысына жататын, тласы р, ойа сас, дес тмсыты, кйс айыратын тз жануары. Абкенн азба алдытары плейстоцен абатынан Батыс Англиядан Шыыс Аляскаа дейнг аралытан табылан. Абкендер Моолияда, алма даласы мен азастанда ана саталан. Республикамызда Абкендерд бр-брнен жеке подарка блнген Бетпаотдала Арыс, стрт жне Едл Жайы деген топтары мекендейд. Текелерн дене тры 126 150 см, салм. 37 49 кг, ал ешклер кшрек, дене тры 109 127 см, салм. 22 37 кг-дай болады. стг ерн салбырап, етт тмсыа айналан. Текесн мйз айылау келед, ешкснде мйз болмайды. Жаз айларында ара тс сарыш тартады, ыста тс ашылданады. Абкендер шл, шлейтт жне далалы айматарда тршлк етуге лупимделген. Оларды оныс згерту ауа райына, Абкен жп тяты жануарларды шндег е смталы, жылына бр рет тлдейд. Жаппай тлдеу мамырды 1-жартысында тед. Бл кезде кн салындап, жауын-шашын кп болады да, оны аза халы ралайды салыны деп атайды. Кбне егзден, кейде 3 ла та туады. Абкендер смдктерд 80-нен астам трмен оректенед. Оларды басты жауы асыр, ал жас тлдерне бркт, отдала ыраны мен арастар да шабуыл жасайды. Абкен аусыл, пастереллез ауруларымен ауырады. Абкен дмд ет, нды мйз мен тяы, дем терс шн ауланатын ксптк маызы бар жануар. азастанда 1921 ж. Абкенд аулауа тыйым салынан. 1957 58 ж. оларды жалпы саны 2 млн-нан асаннан кейн, ксптк жолмен аулауа рсат берлд. Оны мйзнен пантокрин дрс алынады, тяын кйдрп, одан алынан клд денедег темреткге жаады, сусамыр ауруына шалдыандарды емдеу шн пайдаланады.[2]

Кикт аза киел жануар деп есептейд. Ел арасында оларды атан адам баытсыздыа шырайды деген сенм бар. Кикт аншалыты киел екендгн км блсн, бра те аылды жне андай табии ортада болмасын, тез лупимделп кететн жануар екендг аны. Абкендерд басына аншама зобала заман туанмен, миллиондаан жылдар бойы тымын сатап ала алды. Осыны з абкендерд мрге те лупимдлгн, смталдыын аартады. Егер абкендерд баса тз таыларынан ерекшелктер болмаса, ежелг мамонттармен брге рып кетер ед.

Абкендерд табындары жздеген, мыдаан бастан трады. детте табынды текелер емес, рашы кик бастап жред. Текелер кйек науаны бткеннен кейн табына кп осыла бермейд, сресе киктер бзаулайтын кезде олар жеке жиналып, блек табынмен жред. Абкендер кйекке тсер алдында, азан, араша айларына арай о жинап, жмырланады. Бл кезде текелерд кесрг дестенп, укес салбырап, саалы тмен тсед. рытандыруа кп уаыт жмсалмайды, рбр теке бр-ек кнн шнде 40-50 кикке дейн шабады. Соы кездерде абкенд мйзн алу шн браконьерлер кп ырып жберд де, текелерд саны крт азайды. рашы киктерд саны текелерден брнеше есе басым боландытан, кйек кезнде кейбр шамасына арамайтын, тжрибесз жас текелер лсреп, зорыып лед немесе тлк, арса сияты кшгрм жыртыштара жем болады. Кйек бткеннен кейн, ауа райы атты суытып кетпей, жайылыма олайлы болып трса, атарды аяы, апанны басына арай айта о жинап, лденп алады.

рашы киктер текелерге араанда майды кп жинай алмайды. Кйек кезнде орташа ана семред де, тлдер алдында 4,5 келдей ш май жинайды. Бра латарын емзген кезде тез арытайды. Киктер мамыр айыны 10-15 аралыында жаппай тлдей бастайды, осы кезде ауа райы бзылып, мндетт трде жауын-шашын болады. азатар оны ралайды суыы деп атаан. Кик детте тлд егзден келед. Алдын ала шыбын-шркей болмайтын, нем жел есп тратын беткейд тадап алып, латарын трегеп трып туады. ралайды енес баса жануарлар сияты лаыны шаранасын жалап аршымайды, шарана жауынны суымен шайылып кетед немесе жел аып, кеуп барып тсед. Жаа туан латар жарты сааттан кейн енесн емп, ек-ш сааттан со аятанып кетед, ал туанына ек кн болан ралайды машинамен уып жете алмайсыз

кiмет абкендердi 2006 жылы ызыл кiтапа ендiрдi. Жне сол жылы жан-жануарларды орау масатында бюджеттен 200 миллион аржы блдi. Ал стiмiздегi жылы бл аржыны 270 миллиона жеткiзiп отыр. рине бл игi шаралар ола кеш алынып отыр. Дегенмен Ештен кеш жасы деген емес пе? сiмтал жануар ктiмi кп, орауы жасы болса, санаулы жылдардан со саны айта кбейiп, лi-а даламызды снiн келтiрер.[3]

Абкен (Saiga tatarica) - онушы тятылар. бес негзг азастанда ш табылатын халыты трлер, Ресейде бр (алмаия) жне Моолия бр бар. збекстанда Кейбр ысы абкенн. Моол Бкен, тр Saiga tatarica mongolica халыты алан тиесл - ызметт кш трлер Saiga tatarica tatarica шн.

азрг уаытта, абкенн ауп тнп жануарларды бр болып табылады. 1996 жылы табиат орау (МСОП) жнндег халыаралы хвала ызыл тзм енгзлген, ал 2002 жылдан бастап ол ауп, CR жоары дрежел мртебес берлд - сыни жадайда орналасан масатында.





20-шы асырды соында крдел экономикалы кезеде Кеес Хвалаы ыдырааннан кейн ет пен абкен мйзн сраныс ст. атты азаюы оны халыты арынды ашылы Себеб. 10 жыл бойы азастанда абкендерд саны - 1992-ден 2003 жыла дейн - шамамен 1 млн сл мынан астам жеке тлалар тарапынан 20, 50-еселк ысартылды. 2004 жылдан бастап, трлерд орауа абылданан шаралар арасында, саны бртндеп сп, 2015 жылды сур айында 295.400 болды.

2015 жылды мамыр айында абкендерд жаппай лм болды. chisllennosti дерлк 90% рады Fall. 2016 жылы уе сауалнама нтижеснде азастанда абкендерд жалпы саны том 108300 жеке тлалар болып табылады. Х. Бетпадала популяциясы саныны 36200 жеке тлалар, 70200 жеке тлалар Кричал халы жне 1900 жеке тлаларды стрт популяциясы.

БСА абкендерд зерттеу бойынша жмыстар

Самолеттер. 2007 жылдан бастап БСА GMC Бадарламалы амтамасыз ету Ohothooprom арылы пайдалануа берлд абкенн уе сауалнама, жылды мемлекет атысады. тлдеу брын сана provodyatsyaya кктемг, негзг масаты - абкендер мен елд санын анытау. 2011 жылы абкендерд саны туралы нерлым наты деректер алу шн, Зоология институтымен ызметкерлер АСБК зрленген жне уе барлау жетлдрлген дстемесн ске асырылды.

Спутниктк тегтеу (телеметрия). Егер тасымалдау маршруттарын жне абкенн тлдеу орналасуын анытауа ммкндк беред абкенд спутниктк Белглеу жнндег жмыстарды, 2009 жылдан бастап. Бгнг кн (2016) абкенд 95 таратыштар (-; 15 - стрт; 10 - Кричал бетпадала 70) аныталды. лемде брнш рет ткзлп басып арнайы дсн, дамуымен Мндай жмыс,. таратышты алынан деректерге р апта сайын, орналастыру карточкалары жануарлар белгелену жне трлерд орау жнндег жмысты тимдлгн арттыру, Орман жне ашылы шаруашылыы комитетне берлетн дайындау. Сондай-а, деректер мемлекеттк резервтен Алтын Отдала rasshienii Ырыз Торай rezevata руа олданылан жне Орталы азастанда экологиялы длз шекарасын анытау шн.

тлдеу кезнде жмыс мониторинг. абкенд тлдеу салаларда зерттеулер жргзу жыл сайын АСБК ызметкерлер. зерттеу мрн алашы кн шнде нарлылыын, бзау жынысты ssotnosheniyu неонаталды лм-жтм дегей туралы апаратты жинайды тобыны жынысы мен жасы рамын анытау кред. Туан латары сз рбр жеке жануарды мр стануа ммкндк беред sputsialnymi ла тегтерд тегтелген. жмысты нтижеснде, сондай-а, абкенн тлдеу дайындалан карталар оларды орналастыру лглерн зерттелген.