ыбырай казак адебиетинин атасы шыгарма

Ыбырай Алтынсарин (шын аты Ибраим, 18411889) азаты аса крнект аартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы. Туып-скен жер останай облысыны останай ауданы, Арараай ауылы. Осы рде, Тобыл зенн жаасынан топыра бйыран. 1850 ж. Орынбор шекара комиссиясыны аза балалары шн ашан мектебне оуа тсед. Мектепт бтрген со, Орынбор шекара комиссиясында скери старшина болып ызмет атаратын лкен кес Баложа Жабыршылыны хатшысы болады (18571859). Орынбор облысты басармасында тлмашты ызмет атарады. 1860 жылы Орынбор бекнснде (Торай) аза балалары шн мектеп ашу тапсырылады, р сол мектепке орыс тлн малм болып белглнед. Ыбырай ды бкл мрн арнаан аартушылы-педагогты ызмет осылай басталады. Ткелей зн араласуымен халытан жинаан аржыа мектеп йн жне интернат салып, 1864 жылы 8 атарда мектепт жаа имаратын салтанатты трде ашады. стазды-аартушылы ызметке оса Ыбырай а баса да жмыстарды атару жктелед. Орынбор генерал-губернаторыны ткелей тапсыруы бойынша Торайда трт рет уездк арбитр болып (18681874), торай уездк бастыыны аа жрдемшс (18761879) ызметн атарады. Ыбырай инспекторлы ызметке крскен со оу-аарту жмыстарын одан р жандандырып, Елек, останай, Торай, Ырыз уездернде бр-брден ек класты орыс-аза мектептерн ашады, оларды ажетт ктаптармен жасатайды. сресе, елд кшпел мр салтын ескерп, Ресейд халы аарту жйесне жаа лгл блм беру тслн сыныс етед. Нтижеснде, 1888 жылы 10 сурде Орскде бастауыш мектептер шн аза жатарынан оытушылар даярлайтын малмдер мектеб ашылады. Ыбырай мнан р аза жастары арасынан экономика, ауыл шаруашылыы, ол нер кспшлг салаларына ажетт мамандар даярлайтын училищелер ашуа кп кш жмсайды. Тптен, останайдан ашылатын ауыл-шаруашылы училищесне зн иелгндег жерн беретн туралы сиет алдырады. Ыбырай ды аза ыздары шн Торайда, останайда, арабтата, Атбеде мектеп-интернат аштыруыны тарихи мн-маызы зор болды. Ыбырай орыс-аза мектептер шн арнаулы оу ралдарын шыару ажет деп санады. Оыту дстерн жаа баытта рды, оуа деген баланы ынтасы мен ызыушылыын арттыруды кздед, оуды ана тлнде жргзд. Мектеп оуында, сресе, ана тлне йретуде К.Д.Ушинскийд ойларына жгнд. аза балаларыны таным-тснгне лайыты оу-дстемелк ралдар жазды. Ол орыс-аза училищеснде Ушинскийд Балалар дниесн, Л.Н.Толстойды лппе жне оу ралын, Д.И.Тихомировты Грамматиканы арапайым курсын оу ралы ретнде сынды. Ыбырай д пкрнше, мектептерге арналып жазылатын оу ктаптары зн идеялы мазмны жне наты материалдары жаынан ана тлн жне халы даналыыны бай азынасына негзделуге тис болды. 1879 ж. оны аза хрестоматиясы атты оулыы жне дидактик. оу мселес жннде азатара орыс тлн йретуд бастауыш ралы жары крд. Бл ек ктап та аза балаларын кириллица негзнде оытуа арналан тыш оу ралдары болды.