султанмахмут торайгыров туралы шыгарма пожалуйста

Слтанмахмт Торайыров (1893-1920)

Шыармашылы мрасы

XX асырды басындаы оамды-саяси жне тарихи-леуметтк оиалара, аза, жерндег згерстерге зн азаматты, аынды нн осан талантты аза аындарыны бр Слтанмахмт Торайыров болды. Аын мр срген тарихи кезе патшалы Ресей жерндег алапат слкнстер мен ткерстер заманы ед. Сол себепт де Слтанмахмтты ойсанасы ерте оянды. Жасынан жетмдк пен жошылыты иындыын кп крген ол айналасына сергек арады. Алдына бик-бик масаттар ойды. Соан жетуд ойлады. лгер мтылды. Оуа, блуге штар болды. Масатын, жрек алауын ашанда ашы айтты:

Шындыты ауылын здеп тстм жола,
Разымын, не крсем де осы жолда.
Шаршармын, адасармын, шалдыармын,
Бра бр табамын деп клм сонда,

деп з айтандай, аынны барлы саналы мр шындыа, длетт заманына жетсем, жасылыты крсем, халыма осы жолда ызмет етсем деген зг арманны жетегнде тт. Сол жолда зн иналатынын, шаршайтынын, адасатынын сезсе де, айраткер аын оны брне кнуге зне-з серт беред. амшыны сабындай ыса мырында осындай жгермен ала мтылан ол туан халыны тарихындаы от жрект аын р оам айраткер, лтын шексз сйген азамат дрежесне ктерлд.
мр жолы. Слтанмахмт Торайыров 1893 жылы 29 азанда азрг Амола облысыны ызылту ауданында туады. Ек жасында анасы лп, жесн трбиеснде болан оны балалы, жасты шаы Баянауыл рнде тед. Кедейлгнен "Шопыт" атанан кес бубкр а кл, жомарт р айтанынан айтпайтын айсар да айратты адам болады.
Слтанмахмт алты жасында кеснен оып, хат таниды. Бдан кейн де Шопыт брде з оытып, енд брде ауыл молдаларына берп, баласыны оуын збейд. Болаша аын 1902-1903 жылдары л, 1904-1905 жылдары Тортай, 1906-1907 жылдары Ман деген молдалардан дрс алады. Слтанмахмт шн сресе Ман молданы трбиес ерекше болады. Ман молда кп оыан, дебиеттен хабары бар, з де аздап ле жазатын адам болады. Оушыларын нем аза ауыз дебетн, шыыс дебиетн лглермен таныстыра отырып, шкрттерн ле жазуа баулады.
Слтанмахмтты он ш жасында жазылан "Секлд мр ыса, жарты ттам" деп аталатын алашы ле, мне, осы Ман молданы ыпалымен туан ед.

Секлд мр ыса, жарты ттам,
Надандар деп ойлап жр мрд там.
Аз мрд аынды жола бердм,
Лепес ып ткрген со молда Ман,

деп жазады бл ленде болаша аын.
1908-1910 жылдары Слтанмахмт Баянауылдаы медреседе оиды. 1911 жылы Троицк аласынан крш ауыла келп, молдалы ран Нралидан дрс алады. Нралиды кмегмен бл кезде ол аза, татар тлнде шыан ктаптарды, газет-журналдарды кп оиды. ле, гме жазуа ден ояды. Блм толысып, нерге штарланан Слтанмахмт аламынан бл кезеде "Дн", "Сарыбас", "Соыр сопы", "Кезек ашан келед", "Оу" атты братар ледер мен "Зарландым" деген гме туады. Оларда талапкер аын еск оу мен жаа оуды айырмасы, нер мен блмн пайдасы, байлы пен кедейлк, т.б. туралы толанады.
1912 жылды кзнде Слтанмахмт оу здеп Троицк аласына барып, осындаы медресеге тсед. уанышында шек болмайды. Клн шабыт кернеп, "Оудаы масат не?", "Анау-мынау", "андай?", "Зарлау" трзд братар ледерн жазады.
йтсе де бл медреседе кп ои алмайды. ыс те науастанып, амалсыздан Троицк маындаы аза ауылдарына барып, банкета оытады. з де кп оиды, ледер жазады. Осында жрп "Ауырмай есмнен жаыланым" деген белгл гмесн жазады.
Шабыты толысан ол р трл жанрда кптеген шыармаларын жазады. Атап айтанда, "амар слу" романы, "ле жне айтушылары", "аза тлндег ле ктаптары жайынан", "аза шнде оу, оыту жайы алай?" деген трзд маалалары, брсыпыра ледер осы "Айап" редакциясында ызмет степ жрген уакытында дниеге келед. Осында жрп "Тентект жинаан шопары", "Тамшы" атты жинатарын зрлейд. кншке орай, бл ктаптары жоалып кетед.
1914 жылды жазында ауылда браз болып, аржы жинап, лкен алалардаы оуа барма ниетпен Слтанмахмт Баянауыла келед. Ел шнде пира оытады, жастар арасында оуа, мдениетке шаыратын насихатты жмыстар жргзед. "Шо" деп аталатын мдени-аарту йымын рады.
Кзде орысша оу масатымен Семейге барады. Бра оуа лне алмайды, аржысы таусылады. Кп иынды кред. Аырында Шыыс азастандаы атонараай деген жерге барып, ек жылдай осы аймата банкета оытады. Арасында з де орысша оиды. Братар ледерн, "Км жазыты?" деп аталатын лемен жазылан романын жазады.
1916 жылды кзнде Томскге барып, курса лгед. дебиет, тарих, философия ктаптарын кп оиды. иындытара кездесед, жошылы кред.
Ресей патшасы татан лаан 1917 жылды кктемнде Слтанмахмт Семей аласына келед. азаты оыан азаматтарымен танысады, араласады, ызметке кред. Алаш озалысына белсене ат салысады.