сан есм трлер деген не?

1. Есептк сан есм затты наты санын, есебн блдред. Сраы: анша? неше? Есептк сан есм подарка: трт, жетпс, мы, сегз, бес, тоыз; крдел: алпыс ш, жетпс тоыз, он бес, отыз жет, ыры тоыз болып келед. Есептк сан есм сан есмн баса трлерн жасауа негз болады.

2. Реттк сан есм затты саналу ретн блдрп, нешнш? деген сраа жауап беред.

Есептк сан есмге тмендег жрнатар нажималану арылы реттк сан есм жасалады:

-ыншы ыры тоызыншы, алпысыншы, оныншы, т.б.

-нш  отыз беснш, шнш, елунш, жзнш, т.б.

-ншы  алпыс алтыншы, алтыншы, т.б.

-нш  ыры екнш, жетнш, т.б.

3. Жинаты сан есм затты жинаталан санын крсетед. Сраы: нешеу? Жинаты сан есм брден жетге дейнг сан есмге -ау, -еу жрнаы нажималану арылы жасалады. Бреу, екеу, шеу, тртеу, бесеу, алтау, жетеу. Дауысты дыбыса аяталан ек, алты, жет сан есмдерне -ау, -еу жрнаы жалананда, тбрдег соы дауысты дыбыс тсп алады: ек+еуекеу, алты+ауалтау, жет+еужетеу.

4. Болжалды сан есм затты санын дл блдрмейд, шамамен болжап крсетед. Сраы:анша? неше? ай шамалы? аншадан?

Болжалды сан есмн жасалу жолдары:

а) жрна арылы: -лаан жиырмалаан, -леген елулеген, -даан мыдаан, -деген жздеген, -таан ырытаан, -теген жетпстеген;

-лап жиырмалап, -леп елулеп, бр-брлеп, екеулеп, -дап отыздап,

-деп жздеп, -тап алпыстап, -теп жетпстеп;

-дай тосандай, мыдай, -дей ек жздей, -тай ырытай, -тей жетпс бестей, т.б.

) Есептк сан есмдерге кптк нажималауы мен барыс, жатыс септк нажималауыны нажималануы арылы жасалады. Жасы ыры+тар-да, саат алты+лар-а шаырды, т.б.

б) Есептк сан есмдерд осарлануы арылы жасалады. Отыз-отыз бес, ек-ш, елу-алпыстай, жз-жзден, т.б.

в) Есептк сан есмдерге шамалы, шаты, аралы, таман, тарта, жуы, жаын сздерн тркесу арылы жасалады: елу шамалы, он шаты, мы аралы, жетге таман, алпыса тарта, отыза жуы, сексенге жаын, т.б.

5. Топтау сан есм затты санын топтап крсетед де, нешеден? аншадан? сратарына жауап беред.

Топтау сан есмдер подарка сан есмдер мен осарланан сан есмдерге шыыс септк нажималауыжалануы арылы жасалады. Мысалы, подарка трде: штен, ырытан, жзден, тосаннан, алтыдан, сексеннен, шеуден; крдел трде: он екден, жиырма алтыдан, ыры бестен, ек жз оннан, т.б. осарланан трде: бес-бестен, бес-алтыдан, жиырма-жиырмадан, екеу-екеуден, т.б.

6. Блшектк сан есм затты блшектк санын блдред. Блшектк сан есмдер ек трде олданылады:

а) жай блшек: оннан бес, тоыздан ш, шт бр, т.б.

) онды блшек: ш бтн оннан бр, жет бтн трт онды, (7,04), он бтн мынан ек жз алпыс тоыз (10, 269), т.б.