Ата салтым-ардатым (эссе)

Конституция кн мемлекеттк мереке болып табылады жне 30 тамыз тойланады, дл осы кн 1995 жылы республикалы референдумда елд басты Ата Заы абылданды Ср, бл мереке, жалпыхалыты тойлау барысында оны маызы мен таайындалымы длетсз мытылып алатын аздаан мейрамдарды бр болып табылады. Осы салтанатты Кн арсаында елмзд Конституциясы тарихымен, зады жатты мазмны мен практикалы ске асырылуымен танысуды сынамыз. азастан Конституциясы задылыты ана емес, сонымен атар этикалы жаын да амтитын, мемлекетт негзг рылымдарын алыптастырудаы халымызды брлескен лкен жетстгн блдретн Республиканы бейресми знаки болып табылады.    Конституция халыты леуметтк-зады оралуын кеплдендретн механизм. Егер брын азамат адам концептснен басым тсетн болса, ал азр адам белгл ытар мен мндеттерге ие, ал патриотизм мен зн елд азаматы ретнде сезнуге трбиелеу е гуманист тслдермен жргзлед. Конституция адамдарды бр-брне деген сыйластыыны жне тзмдлгн негзн алап, лтаралы жне конфессия аралы келсмд ныайтады. Конституция кн мерекелк с-шаралар ткзлед: концерттер, отшашулар, конкурстар, сауда орталытары келушлер шн ойын-сауытар йымдастырады. Конституцияны зор маызына арамастан, оны шнде идеологиялы дегей де бар, азастандытарды бр бр ксдей осы азастан Республикасы Конституциясыны барлы тосан сегз бабын бле бермейд.  Республиканы Негзг заы туралы хабардарлыты арттыру шн таныстыру с-шаралары ткзлед. Мектептердег сынып сааттарында оушылара оларды арапайым ытары мен мндеттер туралы тсндрлсе, ата-аналар жиналыстары арылы балалар ытарыны саталуына мониторинг жргзлп отырады. Конституция халымызды еркн блдретн елд басты заы ана емес, сонымен брге азастан азаматтарыны ытары мен бостандыын жзеге асырудаы елеул лгерлеуд, сондай-а баса елдермен ынтыматастыа жне олармен адал арым-атынас орнатуа мтылысын крсетед. азастанны Б, ТМД, ЕЫ, ШЫ, АСШК, Ш, ЕурАзЭс сияты йымдара мше болуы, осындай масаттарды стт жзеге асыруды кус болып табылады. Халыаралы ауымдастыты елмзге деген сенм жне оны лкен экономикалы, леуметтк, мдени, ылыми жне саяси жетстктерн мойындауы ЭКСПО-2017 халыаралы крмесн ткзу ммкндгнде айын крнд. азастанны лемдк аренадаы танымалдаы крт сп, елмз зн болашата бдан да ызыты бола тсетн тартымды туристк нысан ретнде крсете блд. азастан Республикасыны 1995 жылы Конституциясыны алдында баса негзнен кп жадайда РСФСР-ды басты заына сйенген 1926 жылы аза АКСР Конституциясы, аза КСР-н 1937 жне 1978 жылдардаы Конституциясы КСРО Конституциясын ескере отырып, азастанны Жоары Кеесн XII шаырылымымен зрленген 1993 жылы Р Конституциясы. олданыстаы Конституциямен брге Сенат пен Мжлстен тратын оспалаталы Парламент бектлд. Р Конституциясы келес тараулардан трады:  

I. Жалпы ережелер

II. Адам жне азамат

III. Президент

IV. Парламент

V. кмет

VI. Конституциялы Кеес

VII. Соттар жне сот трелг

VIII. Жерглкт мемлекеттк басару жне зн-з басару

IX. орытынды жне тпел ережелер. арынды дамып жатан леммзде занама да бр орында тран жо. Конституцияа азастанды оамды демократияландыруды арттыру тенденциясын длелдейтн тзетулер енгзлед

Банкета трбиес тек мектеп абырасында ана берлмейтн аны. Ананы беск жырынан бастап, адамны жер ойнына берлгенге дейнг з крп-блген салт-дстрлер, дет-рыптар барлыы да адамны дниетанымын алыптастыратын мр сабатары. Салт-дстр, дет-рып атадан раутаа алып отыратын мол мра. р лтты зне тн салт-дстр бар. Салт-дстрд пайда болып, алыптасу тарихына кз жберсек, олар халыты л-ауат, трмыс-тршлк болмысынан туып алыптасатынын кремз. Дниеден ткен адамды жерлеуд салтын арайтын болса, ндлер те тыыз орналасандытан, кмуге жер жетспейтндктен мйтт ртеу, орыстарды ааш табыта салуы, топыраына крек батпайтын жерде тратын адамдар мйтт адам жре оймайтын айдалаа апарып тастайды. оамды салт оады болмыстан туындайды деген осы. Сондытан халы дстрлерн дрыс-брысы бар деуге болмайды. Халы педагогикасыны трмысты ереже болып, халыты салтына айналан дет-рыптарды трбиелк мн ерекше. Халы трбиен раутаа ана рсаында жатаннан бастайды. Оан ку штег сбид уаытында дниеге келу шн лкен аналар трл ырымдар жасайды. Шлдехана сби дниеге келген со бр жет бойы ана мен баланы ктп, оны клн ктерп, оны асына дастархан жаю дет. аза елн р ткпрнде бл рсм р алай тед. Сол кн баланы шлде суына шомылдырып, сыырлаан тиындар салады, балаа денсаулыпен брге байлы та тлейд. Шлдехана ткзлетн кн ана бден сорпаланып зн шлде терн шыаруы тис. ырынан шыару ббек дниеге келген со 40 кннен со оны алаш рет шашы мен тырнаы алынып, бескке салу рсм орындалады. 40-кнн з ананы бой ктерп, денсаулыы тзелген кезде болады. Жалпы осы уаыт шнде ананы да, баланы да денсаулыы те мыты ктмд ажет етед. Анаа кндк шеше кмек беру тис. Бл дастархан басына тек йел адамдар келп атысады. Есмн атау (ат ою) бл рсм лаатты ксге жктелед. аза аттарыны кптг баса халытардан ерекшелг. ыз балаларды есмдер оларды кркемдг. Ат ою кз тимесн деген оймен ойылады. Ат таотдаланнан кейн баланы лаына 3 айтара айтылады. Бескке салу бл кшгрм той ретнде тед. Келушлер тарту, шашу, жоралыларыналып келед, бескке салу немесе блеу тжрибел жеге немесе анаа жктелед. Бескт тбегмен, жабдыымен кндк шеше алып келед, сумен банкета шыланады, ыдыстары отырандара таратылып берлед. Баланы ит кйлег жгртлед, яни ттт дм толтырылан кшкене дорба итт мойынына кйлегмен байланады да жгртлед, соынан уып жеткен пира дорбаа ие болады. Бескт тбег орналасан жерден кшкене брша трзд тоаштар ткзлп, оны тыштырма деп айтады. Осы жерде жиналан аналар беск жырларын айтады. Беск жырыны сздер естияр балаларды ой-иялына жыр етп, ананы мейр-шапаатын арттырады. Ондай отты жырларды балалар да жаттап алу керек. Тсау кесер бр жаса толып еркн жре бастаан бал ббект басан адамы тты болып, одан р жаны жаманды крмей жасы жрп кетуне тлек блдру салтанаты ретнде тед. Ббект тсауын ата-ананы алауы кесед. Тсауы кеслген баланы А жол болсын деп а орамалды стмен немесе жмса болсын деп клем стмен жргзед. Тсау кесер жырлары айтылады. ... аз, аз балам, аз балам, адамыды жаз, банкетам некей, а беск. лдиме ба беск. Шмегд салайын, Сылдырмаын таайын. Жбек крпе жабайын, Бауы барыт плштей Балдатары кмстей, Жабдыымен сыйлысы. Жатса бпем жайлысын, Ксем сенен сед Жайлы болсын тсег. Баланы ата мнгзу салты баланы буыны бекп, 4-6 жаса келгенде ат стнде зн-з стап отыра алатын жадайа жеткенде, ата мнгзу салтын жасап, ат лаында ойнайтын денсаулыы зор, мыты, шымыр жауынгер, ебекор, иыншылыа тзмд рпа трбиелеуд бр тр. Раутаа ер-трмандарын сыйлап (ашамай, жандарба, тоым, жген, нота), ата мнгзп той жасайды. Бл рекет ер баланы ендг азамат болуа дайындаланыны белгс болып саналады. орытынды. Ата крген о жонар, ана крген тон пшер дегендей, ата-бабаларымыз л-ыздарын жасынан бастап сан алуан с-рекетпен, жауапкершлкт талап ететн ебекпен трбиеленген. Ер баланы бес жасынан тай жалын тартып мнуге жарааннан бастап, оны оланат деп есептеген. Жгтке жет нер де азды етед деп халымыз ер баланы трт тлк малды баып-ктуге, жер ыртысын, смдк трлерн блуге, араы тндерде жлдызды аспана арап баыт-бадарды белглеп, оныс-суды дл табуа йреткен. .