эссэ про овощи и плоды на казахском

Жемс жидек трлер ,Жемс жидек сру азастанда 20 асырды 30жылдарынан бастап дами тст. уел айматы тжрибе стансасы ашылып, кейн ол аза егншлк ылыми зерттеу институтыны арамаына берлд де, 1959 жылы аза жемс жне жзм шаруашылыы ылыми зерттеу университеты рылды. Ол шыаран он беске жуы жемсжидек сорттары елмзд р трл ау-матарында аудандастырылды. Жемс даылдары негзнен, биологиялы (бо-тоникалы тег) формалары жаынан мынандай топтара блнед: ааштар (грек жааы, алмрт, ызыл шие, алманы кейбр сорттары), бталар (араат, тшала т.б.), жартылай бталар (таурай, т.б.), лиандар (актинидия, жзм, т.б.). Жемсн рылысына жне биологиялы ерекшелктерне арай шеклдеукт (алма, алмрт, беке, т.б.), сйект (шие, алхоры, рк, шабдалы, т.б.), жидект (ара жне ызыл араат, таурай, блдрген, т.б.), жааты (грек жааы, орман жааы, т.б.), шырын жемст (апельсин, лимон, мандарин, т.б.), субтропиктк (анар, нжр, рма, т.б.), тропиктк (банан, ананас, т.б.) болып блнед. азастандаы жемс даы-лыны 95 пайызын раушан глдлер тымдасы. Жемс ра жемс, шырынды жмса жемс деп блнед. ра жемст кп тымды, аырап ашылатыны: брша, бршаын, т.б. Бр тымды, аырап ашылмайтыны: жаа, жааша, тымша, днек. Шырынды же-мст кп тымды тр: жидек, асаба, алма, т.б., бр тымды тр: сйект жемс. Жемсапты сырты абаты (экзо карпий) жылтыры: шие, алма, балауыздысы: жзм, алхоры, шомыр, тктс: шабдалы, жмсаы: рк, ыртыстысы: тшала, алыы: лимон, апельсин, аттысы: жаа.Жер бетнде алма, алмрт, анар, шабдалы, рк, алхорыны срлп келе жатанына 4 мы жылдан асты. Ккнс даылдары ,Ол негзнен шырынды нмдер, жапыраты смдктер, тамыр жемст смдктер, баданалар, т.б. Ккнстерд 80 тымдасыны 600 ден астам тр срлед. Жемс рытылар: ызана, ияр, брыш, жапыратылар: ырыабат (капуста), салат, бадана: пияз жне са-рымса, тамыр жемст смдктер: сбз, ызылша, ажелкен, шалам. Наты деректер бойынша, бз б. 3   мыыншы жылдары а Ежелг ытай, Мысыр, Ежелг Грекия, Ежелг Рим ккнстер срумен ай-налысан. Жемс жидектерде де, ккнстер де друмендерге, шипалы асиетке, азытлктк ндылы-тара те бай. Жемс, ккнст жуып жеу ,Трмыста жемс жидек, ккнстерд жуу арылы ластан, адам азасына зиянды микроорганизмдерден тыла аласы. Саяжайда сп тран жемст сабаынан зп алып, жумаан кйде жеуд з зиянды. Сенбесез, сол жемст шаын ыдыста аздаан сумен жуып, оны микроскоппен арап крз, шнен адамны ш ауруын да, баса да сыраттарды туызатын ж ж аптап жатан рттарды (микробтарды) кресз. Жалпы, жемс жидектерден ауруа, трл зиянкестерге арсы брклген трл улы химикаттардан жасылап жуу арылы ана арылуа болады. Шетелден келнген жемстерд арнайы сабынды суда щеткамен жуып, соынан таза сумен мият шаю а-жет. Мамандар баса мемлекеттерден келнген жемст балалара берер алдыда 1 сааттай салын суа салып оюа аыл кеес беред. Сонда оны рамындаы зиянды заттар суа шыады. Ал мндай алманы абыын ммкндгнше, аршып жеген дрыс. Шрген жер бар жемст жемеу ,Жемст друмендерн сатап алу шн оны тот баспайтын пышапен кесед. Егерде иярда сары датар кп болса, оны пайдаланбайды. Себеб, ол мнда нитраттарды кптгн таныта   ды. Нитраттарды кетру шн иярды бр кн тзды суа салып ояды, бра та блай жасаанда оны друмендер жойылып кетед. Шрген тгл, сл да тскен жемст жеуге болмайды. йткен, кшкене бзылса боланы, кезкелген баша даылыны нбойында митоксин деп аталатын улы зат тзлед. Ол заымдаан тсты ойып аланнан жойылмайды. Сол жемст, ккнст айнатып, айнатпаа (варенье) айналдырса да лг улы зат кетпейд. Ал ол бауырды, жрект заымдайды, атерл скке себеп болады. Жемс, ккнст сатау ,Жемс, ккнст ашы кйде сатауа болмайды. Олай жасаса, брншден, олар тсн, екншден, здерне тн д-м мен хош исн жоалтады. Сол себепт жемс, ккнст шыны ыдыса салып, желм алпапен аузын жауып, мздатышта сатайды. Кейбр ккнстерд (кк жуа, аскк, т.б.) жасылап жуып, дымыл орамала орап, кдмг жа алтаа салып, мздатышты астыы аба-тына ойса, ол брнеше кн сол кйнде саталады.

р адамны зн нататын жемс жне ккнс болады. Сонымен атар осы жемстер мен ккнстерд адама деген пайдасы те кп. Бларды кнделкт жеу те маызды. Себеб рамында друмендер кп. Мысалы алма. Алманы рамында А, В, С друмендер бар . Мен сйкт жемсм ..... (напишешь возлюбленный фрукт), ал нататын ккнсм ..... (напишешь возлюбленный овощ). Мен е оратын нрсем бар . Кптеген адамдар жемстер мен ккнстер тез су шн химиялы оспаны осады. Соны сернен адам уланып ала ма деп орамын. Бра жемстер мен ккнстерд сру иын екенн мытпаыздар.