Болымсыз етстк ережес

Болымсыз етстк имыл, с-рекетт болмауын, жзеге аспауын блдеретн етстк. имыл, с-рекетт яни етстк блдретн маынаны жзеге аспауы, болмауы арнайы грамматикалы амал-тслдер арылы берлед. Ол етсткт негзг, туынды, крдел тбрлерне, етс, кшейтпел етстк тлаларына -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе осымшасы осылу арылы жасалады да, тек етсткт болымсыз трн жасап оймайды, болымды мнге арама-айшы болуы, оппозициялы сипаты жне соан сйкес грамматикалы жйел тласы болу арылы етсткт болымсызды категориясын жасайды. Болымсызды категориясыны брден-бр тлалы крсеткш -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе болымсызды тласы. Атап айтанда, есмшен -ан, -ген, -ан, -кен тласы етсткке жо модаль сз, есмшен, ан, -ген, -ан, -кен, -атын, -тн,- йтын,-йтн, -ар, -ер, -р, -ма, -мек, -ба, -бек, -па, -выпекал тлалы негзг етстктерге емес кмекш етстг (рамы: е кмекш етсткке -ме болымсыз етстк тласы мен -с болымсыз есмшен осымшалары осылан) тркесп жасалады. Болымсыз етстк етсткт лексика-грамматикалы категориясы болып табылады. Себеб, брншден, бл категорияны осымшасы етстк тбрге нажималананда, тбр семантикасына аздап болса да сер етп, згерс егзед, яни тбр беретн маынаны болмайтынын блдред, екншден, етс категориясы сияты тбрд грамматикалы сипатын сатап алады:

1.Бйры райды 2-жа жекеше анайы тласымен сйкес келп, ткелей жктелмейд;

2.Сол кйнде олданылмайды, етсткт таза грамматикалы категорияларын жасауа негз болады: рай, ша, есмше, ксемше жне тйы етстк тлалары тек болымсыз етстк тласыны стне ана нажималана алады, крснше болмайды.

Болымсыз осымшалары (-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе) етстк тбрлер жне етстк тбрлерн грамматика сипаты тн (ткелей жктелмейтн, бйры райды 2-жа жекеше, анайы трмен сйкес келетн) етс, кшейтпел етстк сияты тлалары мен рай, ша, жа трзд етсткт таза грамматика категорияларыны шекарасын крсетп тратын белг ретнде жмсалады (Ы.Маманов). Крдел етсткте болымсыз форма брде негзг етсткке жаланса, брде кмекш етсткке нажималанады: айт-па-й жр, сй-ле-ме-й алды, бер-ме-п ед жне айтып жр-ме, сйлеп ой-ма, берп жбер-ме т. б. рине, блар имыл, с-рекетт болымсызды мнн блдрумен брге негзг немесе кмекш етсткке нажималануда белгл стильдк мн блдред, егер болымсызды форма ек етсткке де р негзг, р кмекш етсткке брдей нажималанса, онда ол болымды мнд блдред де деттег болымдыдан згеше ерекше стильдк бояуы болады: айтпа-й ой-ма-ды, жаз-ба-й отыр-ма-ды, сра-ма-й кет-пе-д т.б.