гендк згерске шыраан таамдар туралы траты сз тркестер

Гендк трыда згерске шыраан нмдер туралы айтанда, лем алымдарыны да, оамны да пкр екге жарылады. Бреулер бл адамзат шн те ажет десе, келеслер оларды адам денсаулыына зияндыын ала тартады. ГМО нмдерн жатаушылар бндай нмдерн шыару адамзатты аштытан таратын брден-бр жол деп тжырымдайды. йткен таы 40-50 жылдан кейн Жер бетндег трындарды саны 11 млрда дейн жету ммкн. Яни ауыл шаруашылы нмдерне деген сраныс та артады. Бл мселен ГМО арылы брден шешуге болады. Ал арсыластары оны адам денсаулыына сер толытай зерттелмегенн ала тартады. алай десек те, гендк трыда згерген нмдер адамзат мрне дендеп енп келед. Бр мемлекеттер оларды шыаруа, таратуа замен ата тыйым салса, кейбр елдерде рсат берлген, келеслер либерал крарас станады. Мселен, азрг кезде Ресей Думасы ГМО нмдерн елге кргзуге тыйым салу туралы за жобасын талылап жатыр. Яни бл саланы мемлекеттк трыда баылауды ола алма. Ал азастанда брнеше жылдан бер оларды пайдасы мен зияны туралы анша рет талыланса да, мселе ашы кйнде алып отыр. йткен наты сбел зерттеу жмыстары жргзлмеген. Ал азы-тлк нмдерн басым блг шеттен келетндктен, сарапшылар азастан дкендернде де рамында гендк трыда згерске шыан компонентттер бар азы-тлктер дкен срелерне тсе бастаандыын айтады.  Дегенмен ел Президент биылы жолдауында агросекторды дамыту мселесне тотала келп, ГМО  нмдернен оруды еш ажеттлг жо деп тжырымдады. Алайда, азастанда л кнге ГМО нмдерне атысты зады негз алыптаспады. Тек 2010 жылы Ттынушылар ыын орау туралы Р заы кшне енп, сол жерде бр-ек ауыз айтылады. Аталмыш за ндрушлерд егер нм рамында ГМО 0,9 пайыз жне одан да жоары болатын болса, нмдерн марклеуд мндеттейд. Марклк табаны жотыы шн 100 АЕК млшернде айыппл салынып, лицензиясынан айыру немесе бл спен айналысуа 3 жыла дейн тыйым салу арастырылан. Осыдан 2 жыл брын Гендк-инженерлк ызметт мемлекеттк реттеу туралы за жобасы зрленп, Парламентке жолдаан болатын. Сол кезде лтты биотехнологиялы орталыты директоры Ерлан Рахманлов бл за бр жылды шнде абылданады деп млмдеген ед. Алайда талай талылаудан тсе де, наты шешм абылданан жо. Апан айыны басында ауылшаруашылыгы министрлг таратан апаратта бл заны л кнге Парламентт тменд палатасында жатандыы айтылады.  Гендк модификацияланан азалар дегенмз гендк инженерия кмегмен жасалан тр азалар мен азы-тлк нмдер. Бл згерс смдк генне жануаларды генн енгзу арылы жзеге асырылады. Жалпы, рамында ГМО кездесетн нмдерд ш топа блуге болады. Брнш топ рамы гендк згерске тскен азы-тлктер (трангендк брша, соя), екнш топ трангендк шикзатты деу нтижеснде алынан азы-тлк нмдер (соя ст, ызана пастасы, соя осылан трл шжытар, чипсы, брша нмдер). шнш топ трансгендк жемс-жидек пен ккнстер.   Гендк инженерияны иновациясы саналатын бл тсл смдктер лемнде кенен пайдаланылады. Е алашы гененикалы негз згертлген аза шек таяшалары болан. Ал 1978 жыла арай трансгендк адам инсулин пайда болды. Ол азрг кезде др-дрмек шыаруда кенен олданылады. Гендк трыда згертлген е брнш смдк темек. Бндай згерс  смдктерд нмдлгн арттырып, уашылыа, трл аурулара, рт-мырсалара тзмдлгн жоарылатады. Алаш рет азы-тлк нарыында трансгендк нмдер АШ-та 1994 жылы пайда болан. Бл за саталатын ызана пен соя ед. Осыдан кейн ндрушлер азы-тлк нарыына брнен со бр трл трансгендк нмдерд отпрыска бастады. азрг кезде АШ-ты азы-тлк ндрсн 70-80 пайызына ДН-сы згертлген рамдас заттар кред.  Ал Б-ны экономикалы рптестк жне даму йымыны млметн сйенсек, арзрг кезде ауылшаруашылы нмдерн шнде картопты гердк трыда згертлген 24, сояны 11, бршаты 32 тр бар екен. Одан блек ант ызылшасыны ш тр, крштк 5 тр, ызанаты трансгендк 8 тр тркелген. Гендк модифкацияланан нмдер табии нмдердан анарлым арзан боландытан, азы-тлк ндрушлер немдеу масатында пайдаланады. 2000 жылы биоаупсздк туралы Картахен келсм абылданан. Бл жатта кптеген мемлекеттерд ГМО нмдерне атысты кзарасы белгленед. Оан 166 мемлекет ол ойды, оны шнде азастан да бар. Бл жатта зияндылыы длелденген жадайда, кез-келген гендк трыда згертлген нм зиян деп танылсын деп жазылан. Алайда ондай нмдерд зияндылыын длелдеу оай емес.