эссе на тему Денек и ночь на казахском языке

Ай мен Кн. Ай сз айяз тласынан шыан. Айяз тласы кне трк тлнде таза деген маынаны блдрген. Г.Вамбери пкрнше, ай сз а сын есммен байланысты. Длел ретнде ай юз лук ымына тоталады. Ай сз о баста а тст блдретн отпрыск есм болан. Осыдан келп тлмздег отпрыск есм туындаан, яни ай-ах-а. Ай зябм 4 ширекке блнед: брнш ширег толы ай, одан кейнгс жарты ай, лара соы ширег, одан жаа ай.

лтты дниетанымымыздаы Ай мен Кнге байланысты аыз-гмелер, ырым-жоралылар, табу мен тыйымдар этномдени ерекшелгмзд танытады. Аыз бойынша Ай мен Кн егз туан керемет слу ек йел екен. сресе Ай слуыра болып матанып, Кн оны ызанады. Айды бетн тырнап, оан да тсрген. Кесрл Ай жазасын осылай тартан. Ай бетндег арауытан да осыдан алан-мыс.

Айды кеш туанын жне кемгенн тлмзде ай оралады тркес арылы беред. Мны этномдени когнитивтк мн Кнге жаындап баранда Ай оралап бетн жасырады, ал ашытаанда Ай толып, Кнд ызытырып, бетн тгел крсетп, ереулдейд дегенд блдред. Бл ертедег Ай мен Кнн зара орналасуына байланысты жаа Ай, ширек Ай, толан Ай болып Ай трн згеру былысын аллегориялы формада исындырып тсндрмек боланнан туындаса керек. лтты дниетанымымыздаы тснктерге сай Ай мен Кнд салыстыра келе, Айды жзне кз тотатып арауа болады, ксн жз таймайды, ал Кн ащыра, тура арай алмайсы. Сондытан Ай слуыра дейд кейбреулер. Ал, бра Кн мен Айды шын мнснде салыстыратын болса, рине, наыз слулы Кнде. Кн жары пен жылылыты сарылмас кз, ал астрономиялы трыдан Ай з жары шыара алмайтын араы дене екен.

азрг тлмзде ай жне кн атауымен байланысты ай оралау, ай ттыну, ай арамысы, бетн айдай ылу, ай арап отырма, айы оынан тусын, кн тоырады, кн жайлату, кн айыру сияты этнофразеологизмдер де дескать. Тегнде азаты ауыз дебиет лглерндег сз олданыстара араанда Айды адр Кннен арты болмаса кем тспейд. Мселен, ай десе аузы, кн десе кз бар немесе айым да сен алия, кнм де сен деген сияты толып жатан тееулерд жне Айслу, Айбала, Айкерм, Айгл, Айкнм, Айжары деген сияты Ай тбрл антропонимдк атауларды этносты рухани дниетанымында кп тараанын длелдей тсед.

Айды ортасы, яни 15 кн Ай тура Кнге арама-арсы трады да, бзге толан ай болып крнед. Аындар поэзия тлнде слу ызды бейнесн осы 15-тег толан Аймен салыстырып, соны тееулер жасайды. Мысалы:

Нажималыз ызы Глбаршын

Он бесте туан ай ед (Алпамыс батыр)

немесе

Толан айдай толысып

А сазандай блысып,

Бралып кетп барады

Неше алуан ылысып (ыз Жбек).

Бр ызы нрсе, Кнд дрет тту сенмнен рухани дниетанымымызда, ел арасында з алмаан. Мны Шоан Улиханов та з жазбаларында растай тсед.

Тлмздег кн кру, кнелту, кн ара, маан да кн туар, кн маан тсер, кн шкр сияты траты тркестер мен сз олданыстарды мазмнынан кнн жердег тршлкт кз екенн халыты дниетанымды кзарасынан ааруа болады.