Мегерле байланысан сз тркес

Етстктермен мегерле байланысып, р трл арым-атынаста жмсалатын сздер есмдер.

Есдер етстктерге атысты болып мегерле байланысу шн табыс, барыс, жатыс, шыыс, кмектес нажималауларыны брнде айтылады. Бл нажималаулар есмдерд етстктермен ластырушы ана емес, сздерд синтаксистк ызметтерн саралайтын да тлалар. Сондытан мегеруд етсткт сз тркесн рауда мн ерекше.

Аталан септк нажималаулардысинтаксистк ызмет, негзнде етстктерд лексикалы маыналарымен байланысты болады да, сз тркестерн баыныы сыарларына септк нажималауы басыы сздерд ыайына арай жаланады. Мысалы, шы, тс, ара, жбер етстктер барыс, шыыс, кмектес нажималауларындаы сздерд керек етп, оларды здерне баындырып трады. Мысалы:

шы тауа шы, йден шы, сатымен шы;

тс суа тс, аттан тс, аранмен тс.

Мегеру синтаксистк байланыс формаларыны е жи шырайтын тр. Мегеруде де сз тркестерн баыныы сыары, иысудаыдай, басыы сзд ыайына ерп, белгл нажималауда трады. Бра ол екеун лкен айырмашылыы бар. Егер иысуда баыныы сз(баяндауыш) басыы сзд(бастауыш) грамматикалы маынасына, тласына арай райлас болып тлаланса, мегеруде сз тркесндег сздерд арасында тлалы райласу болмайды, тек баыныы сз басыы сзд лексикалы маынасыны уенне арай тлаланады. Трк тлдернде, оны бр аза тлнде, кейбр нажималаудаы сздерд мегере алатын етстктерге етс осымшасын нажималап айтанда, оларды мегеретн сздерн де тлалары згерлетн бар. Мысалы:

Ол мен крд ол маан крнед.

Ол сен байамады ол саан байалмады.

Мндайда септк нажималаулары етс осымшаларына беймдел згерлмейд, сол осымшалар арылы етстктерд маыналары згертлетндктен, оларды мегеру тласы да баса болуы ммкн. Мысалы, сра табыс нажималауын керек етсе, сран керек етпейд, тсндр барыс жалаулы сзд мегерсе, тсн мегермейд.

Мегерле байланысан етсткт сз тркестер баыныы сзд тласына арай былай блнед:

Табыс нажималаулы сз тркестер

Барыс жалаулы сз тркестер

Шыыс нажималаулы сз тркестер

Жатыс нажималаулы сз тркестер

Кмектес нажималаулы сз тркестер.