дам 10 банкетов написать про солнечную систему на казахском

Кн Жйес Кннен, оны айнала озалатын 9 лкен планетадан (Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун жне Плутон), планета серктернен, мыдаан кш планеталардан (астероидтардан), шамамен 1011 кометадан жне толып жатан метеорлы денелерден ралан арышты денелер жйес. Кннен е алыс орналасан планетаа дейнг орташа ашыты шамамен 40 а.б. немесе 6 миллиардов. км-ге те. Кн Кн жйесндег орталы дене болып саналады, оны массасы Кн жйесндег барлы денелерд жиынты массасынан 750 есе арты. Сондытан Кн жйесн массалар центр Кн ойнауында орналасан. Барлы 9 лкен планета Кнд айнала, дгелек дерлк орбита бойымен, бр баытта озалады. Оларды орбиталарыны бр-брне атысты клбеулг те аз. Планеталарды Кннен ашытыы белгл бр задылыа баынан, яни кршлес орбиталарды ара ашытыы Кннен алыстаан сайын арта тсед. Планеталар озалысыны физикалы асиеттерне байланысты Кн жйесн йлесмд ек топа блну арышты денелерд кездейсо жиынты емес екендгн крсетед. Барлы кш планеталар да лкен планеталар озалан баытта Кнд айнала озалады, бра оларды орбиталары едур созылыы жне эклиптика жазытыына клбеу орналасады. Кометаларды кпшлг параболаа жаын те созылыы орбита бойымен озалады. Айналу периоды миллиондаан жыла жетед. Мндай комета орбиталарыны эклиптика жазытыына клбеулг алуан трл, олар Кнд айнала тура жне кер баытта да озалады. Шолпан мен Ураннан баса планеталарды барлыыны з оснен айналу баыты Кнд айналу баытымен сйкес келед. Уран планетасыны ос орбита жазытыына 98 клбеу орналасан, сондытан оны айналысы сырттай араанда кер болып крнед. Шолпан планетасы кер баытта те баяу айналады. Кн мен планеталар арасындаы озалыс млшерн таралуы маызды космогониялы сипаттама болып есептелед. Кн жйесн орталы денес Кн жлдыз, яни ызан газды шар. Ол зн ойнауынан здксз энергия блп шыарады. Кн бетн кшт суле таратуына арамастан, ол зн жоары температурасын сатап алады. Кн жйесн алан денелер салын денелер. Оларды бетн температурасы Кн сулесн ыздыруына байланысты аныталады. Планеталар массасына, химиялы рамына, айналу жылдамдыына, серктерн санына арай ек топа блнед. Кн жйесн трт шкер планетасы (Жер тобындаы планеталар Меркурий, Шолпан, Жер, Марс) аса лкен емес, олар тыыз тасты заттар мен металдардан ралан. Алып планеталар Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун жне Плутон лдеайда клемдрек, олар негзнен жел заттардан (сутек, гелий, метан, т.б.) ралан, сондытан оларды орташа тыыздыы ойнауындаы зор ысыма арамай аз болады. Планеталарды ек тобыны аралыында орналасан кш планеталарды химиялы рамы Жер тектес планеталарды рамына жаын. Бршама тар аймата озалатын кш планеталар бр-брмен сотыысып, те майда сынытара ыдырайды. Осындай майда сынытар метеорлы денелерд соысынан да блнед. Ал те майда тозадар осыланда, зодиактк жары былысы байалады. Метеориттерд жасын лшеу (рамындаы радиоактивт элементтерге жне оларды ыдырау нмдер бойынша) Кн жйесн шамамен 4,6 млрд. жыл брын пайда боланын анытады.