эссе по каз яз на тему Абайды оы, таыра!Сздер сабата Абай

Тема:Абайды оы таыра!

Абай (Ибраим) нанбайлы (1845-1904) аын, аартушы, жазба аза дебиетн, аза деби тлн негзн алаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси айраткер, либералды блмд ислама таяна отырып, орыс жне еуропа мдениетмен жаындасу арылы аза мдениетн жаартуды кздеген реформатор. Абай аынды шыармаларында аза халыны леуметтк, оамды, моральды мселелерн арау еткен.

нанбай 4 йел алан адам. Оны бйбшес Ккеден Кдайберд, нс ттымхамбетке айттырылып, алыды кезнде жеср алан со з алан екнш йел: лжаннан Трберд (Ткежан), Ибраим (Абай), Ыса, Оспан, шнш йел Айыздан Халиулла, Ысмал туады. артайан шаында йленген е кш йел Нранымнан рпа жо. Абайд Атадан алтау, анадан тртеу едм дейтн осыдан.

Абай уел ауылдаы абитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жаса толан со 3 жыл Семейдег Ахмет Риза медресеснде оиды. Бл медреседе араб, парсы тлдернде, негзнен, дн сабаы жргзлетн ед. 13 жастаы Абай ел сне араласады. Абай ке асында болан жылдарда атамнер би-болыстарды улы-смдытарын, аза даласына ыдырай бастаан феодрулы атынастарды кереар айшылытары крптар еткен леуметтк тесздкт зардаптарын, ашты пен нажималааштыты, патриапхалды, кертартпа салт-сана, дет-рып зандарыны залалдарынын айын тснд.

Патша кметн отаршылы саясаты мен параор орыс кмдерн жерглкт би-болыстарды арамза рекеттерн айнытпай танып, ккрегнде жиркенш сезм оянып, солара арсы кресуге бел буды, елге пайдалы, адамгершлг бар, дл басшы болсам ана жасы адам боламын деген тжырыма бекд. Осы масатпен болыс сайлауына тсп, жеп шыады да, 1876-1978 ж. оыр-Ккше елне болыс болад. Бл жылдары Абай з олындаы билкт пайдаланып, длдк таразасын те стауа кш салды. лсзге зорлы крсеткендерд, рлы жасаандарды атты жазаа тартып, халы аморына айналды. Оны ел басарудаы бл баыты халыты алауынша езп-жаншып жрген шонжарлар тарапынан атты арсылыа шырады, стнен ояза жалган арыз айтушылар кбейд. Соны бр зкбай Брбаевты Таймакл деген жермд тартып алды деген нажималан арызы бойынша ктерлген с 10 жыл сргнге созылып, аыры Е. П. Михаэлист кмегмен аясыз алды. П. В. Маковецкий бл ст 1884 ж. 27 тамызда жалан нажимала деп тауып, ысартып тастады. Аын стнен жазылан Абай барымта алды, ауыл шайып йел орлады деген бр топ шонжар дшпандарыны арызы да нтжесз алды.

Аын саяси ызмет шн 1870 жылдары Санкт-Петербургтен Семейге айдалып келген Михаэлиспен, 80-жылдарда орыс демократтары Н. И. Долгополов, А. А.Леонтьевпен танысады. Бл озы ойлы азаматтарды Абайды саяси-леуметтк кзарасына иг ыпалы тигзген сзсз. Бра Абай нанбаев орыс мдениетмен, дебиетменен, демократты кзарастарымен осы кслер арылы деу аат айтанды болар ед. Бл т100 М. О. узовты Ал, кейн орыс тлн блп, орысты лы мадениетн мол, тере тани бастаан Абай озгын ойды блардан йренбейд. Пушкинн знен, Белинский, Герцен, Чернышевский, Салтыков-Щедрин, Некрасовтарды з мраларын оып, ке, тере тарбие алды.

1875 жылы оырккше елнде ткен сайлауда жеп шыып, 1878 жыла дейн болыс болады. аза халыны дстрл ел билеу жосындарын, дет-рып задарын жетк блетн Абай ел шндег р алуан кмшлк-ыты реформалара белсене араласады.

1885 ж. мамыр айында Шар зенн бойындаы арамола деген жерде Семейд ген.-губернаторы Цеклинцкийд басаруымен Семей губернасиясына арайтын 5 уезд 100-ден астам би-болыстары бас осан ттенше съез ткзлд. Осы съезде тбе би болып сайланан Абайа Семей азатары шн ылмысты стерге арсы за ережесн зрлеу тапсырылды. Абай бастаан комиссия барлыы 93 баптан тратын ережен 3 кн, 3 тнде зр етт.

1890 ж. Байла, Кнту деген жуандардан бастаан 16 атамнер Жиренше ыстауыны шетндег Ши деген жерде Абайа арсы дшпанды рекетке сз байласады.

1891 жылдан бастап Абай басына ауыртпалы тсп, бр-брне ласан айы блты ашылмай ояды. Осы жылы аынны сйкт нс Оспан жары дниеден тед.

1891 ж. Оразбай бастаан дау 1897 жыла дейн созылады. Бл шиеленст аяы 1898 жылы Мыр сайлауындагы жанжала, Абай мрне астандыа кеп сотырады. Аын бл жанжалды барша жиреншт сырын, зн а екендгн Сената хатында барынша айаты деректермен длелдеп беред. Абай ле жазуды 10 жасында (Км екен деп келп ем тйе уан) бастаса, з ледерне шыаруды шамамен 1880-1997 ж. аралыында кбрек ола алан.

ледерн ркмдерд атымен таратып, Ккбай атынан бастыран аын жазан ледерн жинауды шкрттерне 1896 ж. ескерткен. Ал ара сзбен жазылан алия-сиеттерн 1890-98 ж. аралыында ола алан.

Абайды айтыс болан кн:

6 шлде 1904 (58 жас). Ал айтыс болан жер: Семей облысы