етсткт шатарыны сратары

Осы шак

Осы ша сйлеп тран стпен байланысты имылды, с-рекетт болып жатанын, не дадылы трде болып тратынын блдред. Мысалы, келе жатыр, оып отыр, жел соады.

Осы шаты 2 тр бар:

1)Ауыспалы осы ша.

2) На осы ша.

Ауыспалы осы ша -а, -е, -й ксемше тлалы етсткт жктелу арылы жасалады (Мен жземн, оимын. Сен жзес, оисы. Сз жзесз, оисыз. Ол жзед, оиды). Немесе дадылы трде болып тратын былыстарды блдред: жабыр жауады, с шады, ит ред. Бл етсткт осы не келер шаты блдрп траны сйлемнен аныталады.

На осы ша алып етсткт (жр, жатыр, отыр, тр) ткелей жктелу арылы немесе негзг етстктерге осы алып етстктерд тркесп, жктелп келу арылы жасалады (Мен отырмын, жазып отырмын. Сен отырсы, жазып отырсы. Сз отырсыз, жазып отырсыз. Ол отыр, жазып отыр). Мнда на осы шаты мнд алып етстктерд семантикасы беред, сондытан зге тбр етстктерден згеше ткелей жктелед. Оны мн алып етстктерд азрг тлалары тбр емес: отыр ол турур, тр трр, жр Жрр, жат жатыр, яни болып жатан имылды блдретн ур, р, р, р осымшаларыны кргунен жасалан.

ткен ша

ткен ша с-рекет, имылды сйлеп тран уаыттан брын болып ткенн блдретн етсткт шатарыны бр тр.

ткен ша 3 топа блнед:

1) Жедел ткен ша -ды, -д, -ты, -т жрнатары арылы жасалып, с-рекетт жуы арада ана болып ткенн, аяталанын крсетед. Мысалы: келдм, таптыдар.

2)Брыны ткен ша с-рекетт сз болып отыран уаыттан кп брын ске асанын блдрп, айаты тр есмшен -ан, -ген, айасыз тр ксемшен -п, -ып, -п тлаларындаы етсткт ткелей жктелу арылы жасалады. Мысалы: баран, айтан, барыпты.

3) Ауыспалы ткен ша с-рекетт брнеше дркн болып ткенн блдред. Есмшен -атын, -етн, -йтн формалары арылы жасалады. Мысалы, тыдайтынбыз, кретнсдер. Келер ша с-рекетт сйлеп тран сттен кейн болатынын блдретн етсткт бр шаы.

Келер ша

Келер шаты негзг 3 тр бар:

1) Болжамды келер ша есмшен -ар, -ер, -р, -с осымшалары арылы жасалады: берермз, айтпассы. Болжамды келер ша аналитикалы тслмен: -атын, -етн есмше тлалы етсткке шыар, секлд, трзд сздер тркесу мен - тлалы тйы етсткт туелдк немесе барыс септк формасына ммкн, тис, ажет, керек трзд сздерд тркесу арылы жасалады.

2)Масатты келер ша етстк тбрге -ма, -мек, -ба, -бек, -па, -пек осымшалары нажималану арылы жасалады: жрмек, айтпапын.

3) Ауыспалы немесе жалпы (аны) келер ша етстк тбрге ксемшен -а, -е, -й осымшалары жаланып, жктелп жасалады. Мыс.: барады, оиды

Етстк - сз табы. Етстк - затты с-имылын блдред. Етстк - "не стед?" , "не ылды?" , "айтт?" сратарына жауап беред. Етстк мысал: стедм-стед-стедк, жаттым-жатты-жатты, жасадым-жасады-жасады, тытым-тыты-тыты, итердм-итерд-итердк, сйдм-сйд-сйдк т.с.с.