Етс деген не? андай тр?

Етс етсткт ерекше категориясы. детте етс имыл, с-рекетт, субъект мен объект арасындаы (семантикалы-синтаксистк сипаты) р трл атынасты блдрп, белгл осымшалар жйес арылы жасалатын етстк категориясы деп аныталады.

здк етс имыл, с-рекетт орындаушысына (иесне), субъектге арай баытталып, сабаты етсткке -ын,-н, -н осымшасы осылып жасалады: ки-ки-н-д, тазала-тазала-н-ды, кр-(дргерге) кр-н-д, шеш-шеш-н-д, тара-тара-н-ды, сра-сра-н-ды, срт-срт-н-д т.б.Сонымен брге здк етс крсеткшне ранды (крдел) осымша -лан,-лен, -дан,-ден, -тан,-тен, де жатызылады: ой-лан, намыс-тан т.б. Бл ранды осымша сзжасам -ла, -ле, -да, -де, -та, -те осымшасы мен здк етс -н осымшаларынан раланын кру иын емес.

Ырысыз етс деп имыл, с-рекетт здгнен орындалатын мн степ, имыл, с-рекетт тура обьектс оны грамматикалы бастауышы болу ызметн атарып, тек сабаты етстктерден -ыл -л, -л осымшасы, тбр рамында л дыбысы болса, -ын, -н, -н осымшасы арылы жасалатын етст трн айтамыз. Мысалы, ктап оы-л-ды, й тазала-н-ды, асты жина-л-ды, сз сйле-н-д, хат жаз-ыл-ды т.б. оу имылыны, с-рекетн тура объектс ктап, тазалауды тура объектс й, жинауды тура объектс асты, сйлеуд тура объектс сз, жазуды тура объектс хат, ал ырысыз етс осымшасы (-л, -н, -ыл) жалану арылы, брншден, оу, тазалау, жинау, сйлеу, жазу с-рекеттер здгнен боландай, крсетлген тура объектлер бл сйлемшелерде грамматикалы бастауыш ызметн атарып тр, соны арасында, екншден, ырысыз етс тлалы етстктер салт етстк болып тр, яни ырысыз етс осымшалары сабаты етсткке нажималанып, оны (сабаты етсткт) салт етсткке айналдырып тр.

згелк етс имыл, с-рекетт ткелей субъектн з арылы емес, екнш бр субъект (ол екнш субъект, имылды, с-рекетт ткелей орындап, ске асырушы субъект агенсдеп аталады) арылы стелетнн, ске асатынын блдрп, сабаты етстктен (кез келген етстктен емес) белгл осымшалар арылы жасалатын етс категориясыны тр болып, табылады.

Орта етс имыл, с-рекетт бр емес, брнеше субъект арылы ске асатынын блдрп, -ыс, -с -сосымшасы арылы жасалады. Брншден, орта етст имыл, с-рекетт субъектлер имыла ортатыы брдей де, брдей де емес болуы ммкн (субъект кптк тладаы бр зат атауы, немесе брыай бастауыштар, немесе бреу грамматикалы субъект те, екншс -грамматикалы жанама объект болуы ммкн т.б.,екншден, орта етс осымшалары салт етсткке де, сабаты етсткке де нажималанып, орта етс жасай беред: олар хат жаз-ыс-ып трады, онатар жайасып отыр-ыс-ты, ол бзге й сал-ыс-ты т.б.