Маган коркыт абыз аулие такырыбына шагын эссе курап бериниздерши отиниш

Аыз бойынша, анасы орытты рсаында ш жыл бойы ктерп жрпт. Жылына бр рет тола ысып отырады екен. орыт дниеге келер алдында лемд ш кн, ш тн бойы кзге тртсе кргсз араылы басады. Срапыл ара дауыл соып, ел-жртты орыныш сезм билеген. Осыан орай баланы атын орыт деп ойан дейд. орыт сзн этимол-отпрыск .оыратбаев тты адам, т келетн адам деп крсетсе, С.асабасов мр сарылды, адам лд деген маынаны блдред деп санайды. Е.Трсынов трк халытарыны фольклорына сйене отырып, дада, деде деген сздерд насихат айтушы жырау деп тсндред. В.Жирмунский орыт Атаны магиялы аспап обызды иес, шаман, абыз ретнде арастырады. орыт атаны тарихи тла екенн растайтын жазба ескерткш орыт Ата ктабы (Китаби ддм Коруд). Онда орыт Ата жырау, аылгй, данышпан, ксем, басы, кйш ретнде крнед. Ктапты басында орыт атаны наыл сздер келтрлед. Ол мр барда лм бар, згеру бар, лмес мр жо, сынбас темр жо, бр де лед, згеред, мыт болады, тек мг-баи лмейтн, мытылмайтын нрсе адамны мрнде стеген иглкт сн нтижес дейд. орыт Ата жнндег аыздарда трк халытарыны мр мен лм мселес туралы кзарастары крнс тапан. Аыз бойынша, орыт Ата йытап кетп, егер лмд есе алмаса, мг мр срес деген аян естид. Браз уаыт ткен со бр баспаты уып жрп, жете алмаасын, лсем де, жетемн! дейд. Соны айтуы м екен, зрейл келп, Сен лмд еске алды, енд лес! дейд. Аызда орыт Ата зн жйрк желмаясына мнп, халы баытты мр сретн жерйыты здеуш, мыр бойы лмге арсы кресуш жан ретнде суреттелед. Ел-жртты зн жырымен де, кймен де аузына аратан, мырыны соында брлг ыдырай бастаан жртыны алауыздыына кйнген орыт Ата мглк мр сырын здеп дниен трт брышын кезп кетед. Бра айда барса да, алдынан кр азып жатан адамдарды жолытырады. Кмн кр? деген сауалына орытты кр деген жауап естид. айда барса да орытты кр деген сз осыдан алан. Аыр аяында жер кндгн тапса, тр аласы деген аян естп, туан жер Сыр рне оралады. Содан мг мр тек нерде деген ойа келп, обыз аспабын ойлап шыарады. Таы бр аыз бойынша, зен ортасына клем жайып, стнде отырып обыз тартанда, кй кшмен суа батпайды екен. орыт Ата обыз тартан жылдары лм болмаан, тек баытты тршлк болан дейд. Бра орыт Ата шаршап, йытап кеткен стнде судан кшкентай айра жылан шыып, оны шаып лтрпт дейд. Аызда ажал ашы келмей, жылан кейпнде келед. Бдан халыты лмге деген кзарасын, ажал айтып келмейд деген филос. тжырымны негзн кремз. орыт Ата туралы аыздарда кездесетн лкен философиялы мселе уаыт пен кестк мселес.Бл аыздарда орыт Ата лмнен ашып, бкл арышты аралайды. Тснен шошынан ол ажалдан тылу шн ертене дниен екнш шетне кшп кетед. Мнда ол баяы тст таы кред. Та атысымен таы да жола шыады. Не стерн блмей, жерд ортасына барма болады. Жер ортасы Сырды жаасы, азрг орыт моласы тран тс екен. М.уезов: ажалды тотату ммкн еместгн мойындаысы келмеген орыт Ата жрттан безп, айдалаа, табиат аясына кетед, бра таулар да, жазытар да, ормандар да оан лм ктп транын айтады. Содан орып, шырайдан алашы обызды жасап, жер бетнде брнш болып кй тартады. Сйтп лмеуд амалын нерден табады, деп жазады. аза аызындаы орыт Ата бейнес енд лмнен ашан шаман емес, керснше, мр шн крескен, лмнен тылуды андай бр дретт кштен емес, нерден здеген, ажалмен айасан алып рухани тла болып крнед. Зерттеушлер лмнен ашан орыт Ата философиясын йгл шумер эпосы Гильгамеш туралы жырдаы Гильгамеш рекетмен салыстырады. М.уезов орыт аызын адамзата от рлап келп сыйлаан Прометей туралы грек аызымен теестред. Тарихи деректер мен ылыми пайымдауларды тйндей келе, орыт Атаны исламды л толы абылдамаан трк тайпаларыны мдени рмз деп арастыруа болады. Аыз гмелерде орыт Ата зн желмаясына мнп, халыа мглк баыт келетн жерйыты здеген данагй ойшыл. Зерттеуш Е.Трсыновты тсндру бойынша, бл жердег желмая обызды рмздк бейнес болып табылады. йткен ол мглк мрд обызды сарынынан табады. Е аырында обыз кймен кз жмып, артындаы рпатарына лмес кйлерн алдырады. орыт Ата жырларыны философиялы мн-маынасыны алтын дгег лемд, табиат задарын кркемдк таным трысынан игеру. Оны мр сйгштк дниетанымы кнделкт кйк трлкт шебернен шыа блу жне адамзат шн рбр тршлк стн нды екенн ескерту, айталанбас уаытты адрлеуге шаыру, сол арылы мрд мглк ету идеясы орыт философиясыны ргетасын райды. 
зе керект жерлерн жазып ал