тас дур жне ола дурн салыстыр сипаттама бер1 зябм2 жекеменшк тр3оамды

ола дурне жалпы сипаттама. ола дур жалпы адамзат баласыны даму тарихында ерекше орын алады. Бл дурде адамзат металл деуд игерд. Ал ндрске металл ралдарды ену ебек нмдлгн арттырды, шаруашылыты жаа трлерн пайда болуына себеп болды. азастан жернде ола дур б.з.б. 21 мыжылдытар аралыын, яни б.з.б. XVIII-VIII асырларды амтиды. Бл дур адамзатты жаа сапалы сатыа ктерлгендгн крсетед. ола дурнде адамдарды ажырлы ебек пен зденске толы баяу дамуы аяталып, экономика мен мдениет екпнд ырапен дамуа кшт. Жабайы смдкт тамыры мен жемстерн терп жеуден даылдарды олдан сруге кшу, нарлы жерлерд тадай блу, су жетспеген жадайда канал азып суаруды йренуге дейн мыдаан жылдар уаыт тт. ндруш шаруашылы дамып, металл орыту алыптасты. Рулы атынастар ыдырап, оларды орнына уатты тайпалы брлестктер рыла бастады [1].

   ола дурн е басты ерекшелг тст металдар мен алтынны ндрстк жолмен игерлу болды. Геологтар мен археологтар азастанны шыыс, орталы жне баса да айматарынан кп млшерде кен ндрлген орындарды тапты [2]. ола дурнде егншлкпен атар мал шаруашылыы да алыптасып, екеу брге ркендед. Бл кезе шаруашылыыны бр ерекшелг мал сру жедел арынмен дамып, негзг салаа айналды. олда сретн жануарлар тр кбейтлп, оларды сапалы асиет жасартылды. Мала ыса жемшп зрлеп, жазда жайып бауа кшкен. Кп малды олда стау ммкн емес ед. Сондытан далалы рлерде шаруашылыты жаа тр баташы мал шаруашылыына ауысуды негз алана бастады [3].

    ола дурндег экономиканы басты ек баыты болып табылатын мал шаруашылыы мен металлургияны тез дамуы ер адамдарды енбегн кп ажет етт. Бл оларды оамдаы рлн жоарлатты. Брын стем болып келген аналы рулы атынас кйреп, оны орнына келк рулы атынас  орнай бастады [4].

   Жабайы жануарларды ола йрету адам оамы дамуыны р жетстг болды. олда срлген жануарлар ашылы стсз болан кндер, сресе, ыста тама оры болуын амтамасыз етт. Осыан байланысты е алашы оамды ебек блнс пайда болды: мал сруш баташы тайпалар халыты баса топтарынан блнп шыты.

Сонымен, ола дурндег адамзат оамыны жедел дамуы мынадай негзг ерекшелктермен:

      тст металдарды ндрстк жолмен игерлумен (ола    

    металлургиясы);              

      е алашы оамды ебек блнсн жзеге асуы, яни мал    

    шаруашылыыны егншлктен блнп шыуымен;

  келк отбасылы рулы атынасты орнауымен;

  баташылы мал шаруашылыымен жне тесел егншлкпен              

     жзеге асты [4].

  оладан ебек ралдарын жасау. Адамзат баласыны ой-санасы, мр сру тжрибес заман ткен сайын жетлп отырды. ндрст игеру тжрибес рпатан-рпаа нажималасты. Трмыста тыш пайдаланылан металл мыс. Ал тотыан мыс рудасынан металл орыту ола дурнде басталды. ола табиатта таза кйнде кездеспейд. Ол негзнен мыс пен алайыны осындысынан алынады. Металл кенштер азрг Зыряновск, Жезазан маайында [5], араралы, Ашатау тауларында болан. азаты белгл алымы .И.Стбаевты [6] есеб бойынша, кне заманда Жезазаннан 1 миллион тонна кен ндрлп, одан 100 мы тонна мыс орытылан. Шыыс азастанда Нарым мен алба кен орнында 1100 тонна алайы шыарылан.

   Кне замандаы кен ндрушлерд онысы кеншке жаын орналасты. Кенд орыту шн рылысы те крдел азандытар алынды. азандыа ауа рлейтн крк жасалды [7]. Осындай азандытар кне кен орындарынан кптеп табылан. ола дурн адамдары кен ндруде - гп азу, жмса кенд ндруде айламен омыру, атты, тыыз кенд ндруде- отпен уату дстерн олдана блген.

   Кен ндру дс былай орындалан [8]: кен орныны алдына от жаан, кен ызаннан кейн оан су йан. Осыны нтижеснде тас шытынап, уатылан, сйтп бршама босаан. Бдан со тас жне ола айланы немесе ааш сынаны кмегмен кенд опырып, тас баламен сатаан. Мыс кенн ота ртеген, содан кейн барып арнаулы пеште орытан. Ебек ралдары тас немесе саз балшы алыптара йылып, делген. оланы одан жасалатын ралды айда олданылатынына байланысты р трл рамда балытан. Одан балта, пыша, анжар, шаппашот, жебен жне найзаны штары,    р трл шекейлер жасалан [9].