Салт пен Сабакты етистикке 10 мысал

Етстктер маынасына арай сабаты етстк жне салт етстк болып екге блнед. Маынасы жаынан тура объектн, табыс септктег сзд ажет етп тратын етстктер сабаты етстктер деп аталады. Сабаты етстктер кмд? нен? (кейде табыс септкт жасырын тр не?) деген сратара жауап беретн табыс септктег сзбен байланысады. Мысалы: Сзд сен баста. Бл сйлемдег баста деген етстк сз деген сзд табыс септкте труын талап етп тр. Кейде ондай сздер табыс септкт жасырын трнде труы да ммкн. Ондайда ек сзд (табыс септкт сз бен етсткт) арасына баса сз келтрп олданып кру керек. Мысалы: ле айт лед айт, т. б. сонда табыс септг айын байалады. Кейде тура объект мнн блдрп тратын табыс септктег сз сйлемде олданылмауы да ммкн. Ондайда етстктен сра ою керек. Етстктен кмд? нен? деген сра оюа болса, онда ол сабаты етстк. Мысалы: айт, кр, оы, т. б. етстктерден кмд? (нен?) айт? деп сра оюа болады. Мыс: Мен з елмд сйемн. Не стеймн сйемн етстк. км сйтн? Мен - бастауыш. Кмд сйемн? Елмд толытауыш. ай елд сйемн? з анытауыш.
Бл сйлемдег сйемн - сабаты етстк. Отанымды ораймын.

Маынасы жаынан тура объектн табыс септктег сзд ажет етпейтн етстктер салт етстктер деп аталады. Салт етстктер барыс, жатыс, шыыс, кмектес септктег сздермен тркесе беру ммкн, бра табыс септктег сзбен байланыспайды. Мысалы: аладан айт немесе тснде келд, т. б. болып олданылса да, нен (ауылды, т. б.) айт, нен тснде, т. б.) келд деп айтуа болмайды. Сондытан да блар салт етстктер.

Кейбр етс жрнатары салт етстктерд сабаты етстктерге немесе сабаты етстктерд салт етстктерге айналдыру ызметн атарады. Мысалы: згелк етс жрнатары: - ыз, - гз, - ыз, - кз, - дыр, - др, - тыр, - тр, - ыр, - р, - р, - т салт етсткке жаланса, оны сабаты етсткке айналдырады: шам снд шамды сндрд, т. б. ал ырысыз (кейде здк) етс жрнатары сабаты етсткке жаланып, оны салт етсткке айналдырады: гмен айтты гме айтылды, т. б.
Досыма (кмге?) бардым, трде (айда?) жатыр, мектептен (айдан) шытым, анаммен (кммен?) сырластым.
А. с. ктап, анасы, кем.
. с. ктапты, анасыны, кемн.
Б. с. ктапа, анасына, кеме.
Т. с. ктапты, анасын, кемд.
Ж. с. ктапта, анасында, кемде.
Ш. с. ктаптан, анасынан, кемнен.
К. с. ктаппен, анасымен, кеммен.

Сабаты етстк Салт етстк
Ктап оы /нен т. с нажимал жасырын кйде тр/
Глд жлма
Малды суар
Мааланы жаз Досыма бардым /барыс септг/
Трде жатыр /жатыс септг/
Мектептен шытым /шыыс септг/
Анаммен сырластым /кмектес септг/